W stronę Japonii – Pomnik młodości: „Dziennik Santarō” (część 16)

W tym samym czasie, kiedy zaczęto zachęcać młodzież szkolną do opisywania życia własnym stylem, wzrosło również zainteresowanie zagadnieniami własnej osobowości – zwłaszcza  jej kształtowaniem dzięki edukacji, a konkretnie dzięki czytaniu książek – również – filozoficznych.

Młodzi Japończycy zaczęli poszukiwać odpowiedzi na fundamentalne pytania dotyczące osobistego życia. Często były to pytania o rolę miłości w życiu,  tak różnie ocenianej i przedstawianej w japońskiej tradycji i w przyswajanej z Zachodu religii chrześcijańskiej. Wtedy dużą poczytnością cieszyły się śmiałe obserwacje i poglądy takich myślicieli i literatów, jak Kurata Hyakuzō, Kuriyagawa Hakuson i Abe Jirō.

Zwłaszcza rozgłos zyskał Abe Jirō (1883-1959), syn nauczyciela,  filozof-estetyk, uczeń wielkiego pisarza Natsumego Sōsekiego. Abe utrzymywał również bliskie stosunki z filozofem Watsujim Tetsurō, tłumaczem i pisarzem Moritą Sōhem, których spotykał podczas czwartkowych wieczorów w domu Natsumego. Wykładał na kilku uczelniach, studiował również w Europie (1922). Kilka lat przed śmiercią założył Instytut Kultury Japońskiej (1954). Pisał na temat kultury i społeczeństwa epoki Tokugawa, ale sławę  przyniósł mu Santarō no nikki (Dziennik Santarō, 1914-15), który stał się swoistą biblią młodzieży do lat 30. XX w.

„Dziennik Santarō” jest zbiorem esejów, rozmów, aforyzmów, epizodów powieściowych poświęconych związkom życia i sztuki. Bohater dziennika został uznany za wyznawcę „kulturyzmu ery Taishō” (Taishō kyōyōshugi), którego główna zasada szacunku dla osoby ludzkiej wywodziła się z personalizmu. Jego bogata osobowość (jinkakushugi) była niedoścignionym wzorem dla wielu młodych Japończyków. A pojawiające się w dzienniku takie słowa jak „włóczęga” i „głęboka zaduma” rozbudzały nieokreślone tęsknoty i pragnienia o potrzebie szerokiego wykształcenia służącego budowaniu „charakteru”.

Es irrt der Mensch, solang er strebt¹⁾. Tak zaczyna się wspominanie przeszłości, którą autor kocha lub nienawidzi, może po to ją wspomina, aby postawić pomnik dla przeszłości niejakiego Santarō, który własne czyny, uczucia i myśli spisuje bez ozdób i zafałszowania, zgodnie z zasadami „opisywania życia”. Konfrontuje je z ideałami i ocenia. Jego szczera postawa, surowa ocena oczarowała ówczesnych młodych czytelników kilkudziesięciu lat. Do początków wojny dziennik ten był obowiązkową lekturą kształcącej się młodzieży. Służył jej do samooceny i wyboru  artystycznych upodobań, porównywanych i prześwietlanych przez myśl filozoficzną Zachodu. Służył kształtowaniu jej charakterów, jak również kształtowaniu głównego nurtu zachodniego stylu pisarskiego. A jednak nie obronił ich tęsknot do wolnego wyboru wartości. Nie obronił przed najgorszym, którego się na pewno obawiali przez całe młode życie.

Publikacja finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „DIALOG” na lata 2016-2017