Własność intelektualna a praca dyplomowa

Własność intelektualna to pojęcie tak szerokie, że w zasadzie dotykające większości aspektów naszej codzienności. Widoczne jest to zwłaszcza w ostatnich latach, kiedy rozwój działalność o twórczym charakterze rośnie z zawrotnym tempie. Jednym ze środowisk, w którym własność intelektualna, a tym samym szeroko rozumiane prawo autorskie, ma niebagatelne znaczenie, są oczywiście szkoły wyższe i uczelniana rzeczywistość.

Gdzież indziej znajdziemy tyle aktywności zmierzających bezpośrednio do stworzenia indywidualnych utworów. Niestety ze względu na taki stan rzeczy, środowisko naukowców, doktorantów i studentów musi nieustannie mierzyć się z licznym problemami natury tak faktycznej, jak i prawnej, decydujących, m.in. o prawach do utworu stworzonego w ramach stosunków pracowniczych, czy chociażby charakterze pracy dyplomowej w kontekście własności intelektualnej i o tym ostatnim dzisiaj słów kilka.

Praca dyplomowa a uprawnienie uczelni

Zgodnie art. 8 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych¹⁾) – Prawo autorskie przysługuje twórcy, o ile ustawa nie stanowi inaczej. Tytułem szybkiej powtórki, twórca to osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu. W tym świetle nie ulega wątpliwości, że wszelkie autorskie prawo do pracy licencjackiej, magisterskiej, doktorskiej i habilitacyjnej przysługuje ich twórcom, tj.  studentom, doktorom i profesorom.

Niemniej, sama uczelnia może korzystać z pewnych uprawnień eksploatacyjnych określonych w ustawie, ale dotyczy to jedynie osób związanych z uczelnią stosunkiem pracy, i to tylko w stosunku do utworów stworzonych w ramach służbowych obowiązków (art. 14 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).

Przykładowo będzie to student/doktorant zatrudniony w ramach projektu badawczego lub inna działalność, chociażby finansowana z grantu. Powyższe unormowanie najczęściej nie będzie dotyczyło znacznej większości studentów, którzy mimo wszystko z uczelnią połączeni są przede wszystkim stosunkiem administracyjnym na linii student – uczelnia. Wobec nich ustawodawca nieco inaczej rozstrzygnął przedmiotową kwestię. Otóż uczelni przysługuje pierwszeństwo w opublikowaniu pracy dyplomowej studenta, w ciągu 6 miesięcy od dnia jej obrony. Jeżeli uczelnia nie dotrzyma tego terminu, to wówczas powyższe prawo przechodzi na autora i może on ją opublikować bez zgody uczelni, chyba że praca jest częścią utworu zbiorowego, czyli dziełem kilku autorów. Należy zaznaczyć, że powyższe unormowanie dotyczy tylko prac stworzonych przez studentów, tj. uczestników studiów I i II stopnia oraz jednolitych studiów magisterskich. Nie ma z kolei zastosowania wobec aktywności, np. doktorantów czy słuchaczy studiów podyplomowych²⁾.  Aby ustalić, jakie powyższe grupy mają uprawnienia wobec autorstwa swoich utworów należy się przyjrzeć wewnątrzuczelnianym aktom regulującym przedmiotowe zagadnienie, tj. przede wszystkim regulaminowi zarządzania prawami autorskimi, prawami pokrewnymi i prawami własności przemysłowej oraz zasad komercjalizacji, który określa w szczególności prawa i obowiązki uczelni, pracowników, doktorantów i studentów w zakresie ochrony i korzystania z praw autorskich, praw pokrewnych i praw własności przemysłowej oraz zasady wynagradzania twórców.

Sama ustawa nie mówi ponadto nic o prawie studenta do odmowy publikacji swojej pracy ani oczywistym wydawałoby się uprawnieniu do otrzymania wynagrodzenia. Pomimo tego w pełni uzasadnione wydaje się stanowisko przyznające wskazane uprawnienia każdemu studentowi — autorowi, którego praca zostanie opublikowana przez uczelnię³⁾. Nic nie stoi także na przeszkodzie, aby uczelnia zrzekła się przywileju pierwszeństwa publikacji pracy dyplomowej. Studentowi nierzadko zależy na tym, aby inny podmiot niż uczelnia, jako pierwszy dokonał publikacji przygotowanej przez niego rozprawy, a najczęściej na podstawie odpowiedniej umowy o przekazanie praw całkowicie przejął do niej odpowiednie uprawnienia. Zazwyczaj z taką sytuacją mamy do czynienia, kiedy student już podczas studiów zawarł porozumienie z przedsiębiorstwem, któremu zależy na opracowaniu konkretnego zagadnienia.  W tym miejscu należy zaznaczyć, że niezależnie od uregulowań dotyczących szeregu zagadnień związanych z pracą dyplomową, w chwili, gdy studenci stworzą utwór podlegający ochronie prawnoautorskiej, jak np. program komputerowy, przysługują im w pełni zarówno autorskie prawa osobiste, jak i autorskie prawa majątkowe. Eksploatacja prac magisterskich czy doktorskich przez jednostkę nadającą stopień lub tytuł naukowy wymaga więc zawarcia z twórcą odpowiedniej umowy.

Handel pracami dyplomowymi

Dużym problemem związanym bezpośrednio z autorstwem pracy dyplomowych jest także handel pracami magisterskimi, a nawet doktorskimi, których rzeczywisty autor zgadza się na to, ażeby autorstwo przypisała sobie osoba nabywająca pracę. Zgoda taka jako sprzeczna z prawem jest bezskuteczna i nie uchyla bezprawności osoby podpisującej swoim nazwiskiem cudze opracowanie.  Obok oczywistej odpowiedzialności karnej, ma to bardzo daleko idące konsekwencje administracyjne, ponieważ osobie, która uzyskała tytuł magistra, doktora lub doktora habilitowanego, może nawet zostać odebrany tytuł zawodowy. Otóż zgodnie z postanowieniami Ustawy — Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce:

• przypadku, gdy w pracy dyplomowej stanowiącej podstawę nadania tytułu zawodowego osoba ubiegająca się o ten tytuł przypisała sobie autorstwo istotnego fragmentu lub innych elementów cudzego utworu lub ustalenia naukowego, rektor, w drodze decyzji administracyjnej, stwierdza nieważność dyplomu.
• przypadku, gdy osoba ubiegająca się o stopień doktora lub doktora habilitowanego przypisała sobie autorstwo istotnego fragmentu lub innych elementów cudzego utworu lub ustalenia naukowego, podmiot doktoryzujący stwierdza nieważność decyzji o nadaniu stopnia.