Tanka, zwana także „krótką pieśnią”, to jedna z najstarszych form poetyckich w Japonii. Mimo upływu wieków, ta 31-sylabowa kompozycja wciąż pozostaje żywa w japońskiej kulturze, ewoluując i dostosowując się do zmieniających się czasów.
Korzenie tanki – od obrzędów do cesarskiego dworu
Początki tanki sięgają pradawnych obrzędów utagaki. Przez stulecia forma ta była kultywowana na cesarskim dworze. Warto wspomnieć o cesarzu Mutsuhito, znanym jako Meiji, który podobno skomponował aż sto tysięcy wierszy w stylu szkoły Keienha. Tanka stała się nie tylko formą wyrazu artystycznego, ale także ważnym elementem dworskiej etykiety i tradycji.
Modernizacja formy na przełomie XIX i XX wieku
Koniec XIX wieku przyniósł pierwsze próby modernizacji tanki. Pionierami tych zmian byli Ochiai Naobumi (1861-1903) i Yosano Tekkan (1873-1935). Ten ostatni założył czasopismo „Myōjō” („Poranna Gwiazda”), które stało się platformą dla nowych eksperymentów poetyckich. Jednak to dopiero kolejne pokolenie twórców miało przynieść prawdziwą rewolucję w tej tradycyjnej formie.
Yosano Akiko – rewolucja w tradycyjnej poezji
Yosano Akiko (1878-1942) to postać kluczowa dla rozwoju nowoczesnej tanki. Jej twórczość, zwłaszcza zbiór „Midaregami” („Rozpuszczone włosy”) z 1901 roku, wprowadziła do tej formy poetyckiej nowe, odważne tematy. Akiko nie wahała się pisać o cielesności i kobiecej seksualności, łamiąc tym samym wielowiekowe tabu. Jej wiersze, takie jak:
Kiedy się kąpię
Zanurzona w strumieniu
Jak wodna lilia
Dwudziestoletnie ciało
Jakże wygląda pięknie.
stanowiły wyraz buntu przeciwko konwencjonalizmowi klasycznej poezji japońskiej.
Ishikawa Takuboku i Saitō Mokichi – nowe spojrzenie na tankę
Ishikawa Takuboku (1886-1912) i Saitō Mokichi (1882-1953) to dwaj inni poeci, którzy znacząco przyczynili się do ewolucji tanki. Takuboku w swoich zbiorach „Ichiaku no suna” („Garść piasku”) i „Kanashiki gangu” („Smutne zabawki”) eksperymentował z formą, porównując życie do przesypującego się przez palce piasku.
Saitō Mokichi, z wykształcenia psychiatra, w swoich tankach poruszał głębokie, egzystencjalne tematy. Jego wiersz:
Leżę obok matki
Bliskiej już śmierci.
Bólem napawa mnie
Rechot żab z pól w oddali
Ich głos słychać też w niebie.
pokazuje, jak tanka może być nośnikiem złożonych emocji i refleksji.
Rozwój tanki po II wojnie światowej
Po 1945 roku japońska scena poetycka przeżyła rozkwit. Obok nowoczesnej poezji shi, tworzonej przez takich poetów jak Nishiwaki Jun’zaburō czy Tanikawa Shuntarō, tanka nadal pozostawała ważnym elementem japońskiej kultury literackiej. Poeci tworzący w tej formie starali się dostosować ją do nowych realiów i potrzeb współczesnego społeczeństwa.
Współczesne nurty tanki – między tradycją a nowoczesnością
Współczesna tanka rozwija się w trzech głównych nurtach. Pierwszy to nurt popularny, reprezentowany przez takich twórców jak Tawara Machi (ur. 1962). Jej zbiór „Sarada kinenbi” („Sałatkowa rocznica”) z 1987 roku pokazał, że tanka może być nośnikiem tematów z życia codziennego współczesnych Japończyków.
Drugi nurt to obrońcy klasycznej formy, którzy starają się zachować tradycyjne wartości i tematykę tanki. Trzeci nurt to twórcy poszukujący równowagi między tradycją a nowoczesnością, eksperymentujący z formą i treścią, ale nie odcinający się całkowicie od korzeni tej poetyckiej formy.
Tanka, mimo upływu czasu i zmieniających się realiów, nadal pozostaje żywą formą poetycką w Japonii. Jej elastyczność i zdolność do adaptacji pozwalają jej przetrwać kolejne epoki, zachowując jednocześnie swój unikalny charakter i znaczenie w japońskiej kulturze.