Zaloguj się przez google
W dziedzinie tekstyliów i ich barwienia wyróżnić można wielkie bogactwo rodzajów wykształconych – i zdecydowanie różniących się kolorami i wzorami – w trzech środowiskach kulturowych, tzn. w centralnej Japonii, na Archipelagu Riukiu (dziś prefektura Okinawa) i wśród ludów Ainu (głównie na Hokkaido).
Fragment krosna w warsztacie Tatsumury, fot. Mikołaj Melanowicz
W centralnej Japonii do najbardziej cenionych i znanych odmian tkanin jedwabnych należą: nishiki-ori, tsumugi-ori i kasuri-ori. Nishiki-ori, czyli tkanina brokatowa, wytwarzana w Japonii od VII wieku.
Tsumugi – luksusowa jedwabna tkanina o charakterystycznej fakturze, nieco szorstkiej, początkowo wytwarzana w domowych warsztatach, w których można było wykorzystać również nici porwane. Najbardziej cenione są odmiany tkane w prefekturach Tochigi i Ibaraki, nazywane yūki-tsumugi, oraz ōshima-tsumugi – na wyspie Ōshima należącej do grupy Amami.
Natomiast kasuri jest japońską odmianę batiku, który z Azji Południowo-Wschodniej dotarł najpierw do Królestwa Riukiu, a następnie do Japonii. Należy jednak pamiętać, że od średniowiecza w Japonii posługiwano się już własną techniką shiborizome (‘barwienie zgniecionych [nici]’) przed tkaniem. Cenione są kasuri w kolorze indygo, z przewagą wzorów geometrycznych, jakby nieco pomazanych czy ochlapanych barwnikiem. Wytwarzane w mieście Kurume na Kiusiu nazywane są kurume-gasuri, a na wyspach Riukiu (Okinawa) – ryūkyū-kasuri.
Rozpowszechnioną techniką farbowania jest yūzen (nazwa od imienia wynalazcy Miyazaki Yūzen(sai), XVII/XVIII), stosowaną w różnych odmianach. Najważniejsze są dwie: z Kioto (kyō-yūzen) i Kanazawy (kaga-yūzen), różniące się barwami i motywami, nakładanymi na tkaninę, czyli jest to bardzo skomplikowana technika farbowania tkanin.
Nishijin w Kioto
Nishijin jest bastionem produkcji tradycyjnych tekstyliów. W tej dziedzinie zajmuje niekwestionowaną pozycję – mówili profesjonaliści podczas sympozjum w Międzynarodowym Centrum Badań nad Kulturą Japońską w Kioto (zob. Nihon no dentō kōgei saikō. Traditional Japanese Arts and Crafts in the 21st Century. Reconsidering the Future from an International Perspective, Kioto 2005, s.321-341).
W Nishijin w Kioto dużej klasy fachowcy zajmują się barwieniem nici jedwabnych, farbowaniem tkanin yūzen oraz tkaniem nishijin-ori, to znaczy jedwabnej, wielobarwnej tkaniny.
Nazwa Nishijin (‘Obóz Zachodni’) pochodzi z czasów wojen średniowiecznych (XV w.), ale tradycja jedwabnych tkanin w Kioto liczy ponad 1200 lat.To tu taj z wielobarwnej przędzy jedwabnej tworzono drogocenną tkaninę, z której powstawały szaty dla dworu cesarskiego i ubiory dla arystokracji, mnichów buddyjskich i samurajów, z czasem nawet i dla bogatych mieszczan. Dziś szczególnie cenione są kimona i pasy obi, wytwarzane w wielu odmianach kolorystycznych.
Tkaniny artystyczne Tatsumury
W warsztacie tkackim Tatsumury w Kioto, nie należącym do Nishijin, a założonym przez Tatsumurę Heizō (1876-1962), powstają liczne przedmioty codziennego użytku, a mianowicie obrusy, makaty, torebki, portfele itp. To dzięki dochodom z ich sprzedaży rzemieślnicy mogą poświęcić się również bardzo skomplikowanej twórczości artystycznej. Ich obecny kierownik Tatsumura Kōhō jest artystą, inicjatorem wielu projektów twórczych, wykonywanych również na zamówienie Dworu Cesarskiego.
Krosna w warsztacie Tatsumury, fot. Mikołaj Melanowicz
Twórczość Tatsumury należy do gatunku nishiki, czyli brokatów. Przypomnieć warto, że termin nishiki od dawna służył w Japonii do określenia „piękna” wyjątkowego. A w dziedzinie tkanin z jedwabiu nishiki oznaczało dzieło sztuki o dużych walorach estetycznych, a więc było czymś bardzo rzadkim, zawsze wysoce cenionym w Japonii. Jednak – niezgodnie z definicją – tkaniny Kōhō nie są „grubą tkaniną z jedwabiu”, a raczej cienką i delikatną.
Należy wspomnieć, że Tatsumura, przywiązując najwyższą wagę do nowoczesnej techniki, na pierwszym planie sytuuje tradycję „piękna nishiki”, dzięki temu wciąż tworzy nowe dzieła, przy czym „dzieło” może tu oznaczać tylko niewielki skrawek tkaniny, którego wytkanie może zająć wiele miesięcy żmudnego wysiłku.
Tatsumura Kōhō (ur. 1946) jest więc artystą, który łączy w harmonijną całość prace wielu rzemieślników, a mianowicie mistrzów przędzarzy, farbiarzy nici jedwabnych, a zwłaszcza tkaczy o wyjątkowym doświadczeniu, posługujących się krosnami sprzed wieków. I podobnie jak dyrygent orkiestry, spaja i harmonizuje ich działania prowadzące do wykonania przygotowanego przez mistrza projektu, brokatu nishiki o niepowtarzalnej fakturze.
Stosunek Tatsumury do tradycji kształtował się od początku działalności, gdy poświęcił się restauracji starożytnych fragmentów tekstylnych, zachowanych w skarbcu Shōsōin (VIII w.) w mieście Nara. Te doświadczenia wykorzystywał, wykonując kurtyny teatralne i okolicznościowe makaty-obrazy. Jego następca, syn Amane (ur. 1974) podjął dzieło ojca. (Zob. Mikołaj Melanowicz, „Tatsumura Kōhō i jego tradycyjne nishiki – tkane z jedwabiu obrazy”, w Z chryzantemą w herbie. W 10 rocznicę wizyty Ich Cesarskich Mości, Cesarza i Cesarzowej Japonii na Uniwersytecie Warszawskim, Japonica,2014)
Publikacja finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „DIALOG” na lata 2018-2019
