Zaloguj się przez google
Japonia jest cywilizacją lasu. Można tak twierdzić nie tylko dlatego, że większość powierzchni (ok. 68 proc.) pokryta jest lasem. ale przede wszystkim ze względu na wykorzystanie drewna zarówno w budownictwie mieszkalnym, jak i sakralnym.
Nie tylko wioski, lecz także miasta były drewniane. I płonęły często. Dopiero od II polowy XIX wieku zaczęto stawiać domy również z cegły. Należy przypomnieć, że w późnym średniowieczu, gdy budowano oryginalne zamki, tylko wysokie fundamenty (ishigaki) układano z głazów i kamieni. Natomiast warowne, kilkupiętrowe wieże konstruowano z drewna, wykorzystując budulec z sąsiadujących lasów, w których rosły zarówno cedry japońskie (sugi), buki (buna), dęby (nara), sosny (matsu), jak również cyprysy (hinoki). Poza tym wszystkie zabytkowe świątynie buddyjskie i sintoistyczne są drewniane i stanowią ozdobę krajobrazu Japonii. (zob. https://watashinomori.jp/study/Basic)
Wyroby z bambusu (takezaiku)
Głęboki związek z kulturą ma bambus, o którym zachowały się wzmianki w najstarszych zabytkach literackich, takich jak Kojiki, czyli księga dawnych wydarzeń, 712 r.) i Man’yōshū (Zbiór dziesięciu tysięcy liści, VIII w.). Jak wiadomo, w wielu krajach Azji Wschodniej bambus jest również cennym surowcem naturalnym. Natomiast w Japonii jest pielęgnowany w ogrodach i traktowany jako ozdoba krajobrazu i miejsce natchnienia dla artystów i literatów (nihonga, suibokuga, haiku, waka).
W Japonii rośnie wiele odmian bambusu, od trawy po ponad dwudziestometrowe drzewa liściaste. Godne podziwu są urokliwe gaje bambusowe, jak np. w Sagano i Arashiyamie w Kioto. Ale są też sady bambusowych kłączy, wykorzystywanych w kuchni jako ważny składnik potraw.
Bambus jest nie tylko ozdobą krajobrazu lecz także surowcem wykorzystywanym w sztuce użytkowej. Dla Japończyków jest symbolem odporności, wytrwałości i uporu. Dlatego jest częstym motywem w sztukach plastycznych, jak również w literaturze. Pojawia się w najstarszym opowiadaniu pt.Taketori monogatari (Opowieść o zbieraczu bambusu, X w.) jako surowiec oraz jako symboliczne siedlisko życia, ponieważ wspomniany drwal w bambusie, tzn. wewnątrz zwykle pustego pnia, znajduje dziewczynkę, która wyrasta na piękną pannę.
W XX wieku poeta Hagiwara Sakutarō często opiewał bambusy, np. w zbiorze Tsuki ni hoeru (Wyję do księżyca, 1917) w wierszach pt.Take (Bambus). Pisał też, że symboliczne życie Japończyka reprezentuje sosna, bambus, śliwa i święta góra Fuji. (Zob. Mikołaj Melanowicz, „Symbolika zwierząt w poezji Hagiwary Sakutarō”, w Zwierzęta w kulturze japońskiej, JAPONICA, 2018).
Bambus jako materiał budowlany służy do konstruowania parkanów, furtek, przewodów wodnych, m.in. ozdobnych shishi odoshi (znaki oznaczają „odstraszanie lwów”), pierwotnie służących do odstraszania szkodników na polach uprawnych. W tym urządzeniu pod naporem napływającej wody przewód /korytko bambusowe przechyla się i uderza w podstawę, wydając donośny dźwięk. Z bambusu wyrabiane są również takie przedmioty jak wachlarze, kosze i wazony, pudełka, pałeczki, grzebienie, oraz instrumenty muzyczne (shakuhachi i inne odmiany fletów, fujarek i piszczałek), Natomiast od XVI w. bambus stał się ulubionym surowcem do wytwarzania niektórych untensylii ceremonii herbacianej, jak np. łyżeczki (chashaku) do czerpania sproszkowanej herbaty, pędzle do jej mieszania (chasen). Dzięki temu w końcu XIX w. wyroby z bambusu stały się cenioną japońską sztuką dekoracyjną.
Wyroby z drewna: kokeshi
Wśród licznych wyrobów z drewna, takich gatunków jak: sugi, hinoki, matsu, kiri (paulownia), katsura (japońskie drzewo judaszowe), katsura, keyaki (zelkova), buna, tsuge (bukszpan), rosnących w Japonii, wytwarzane sa nie tylko meble, lecz także liczne przedmioty ozdobne i rozrywkowe, jak np. kokeshi.
KOKESHI jest oryginalną japońską lalką, charakteryzującą się brakiem kończyn, okrągłą główką i cylindrycznym korpusem. Tego rodzaju lalki wytwarzane są głównie w północnych rejonach Japonii, m.in. z białej brzozy i odmian klonu (itayakaede), a także derenia (mizuki) i brzostownicy (zelkova, keyaki). Uważa się, że pierwsze kokeshi pojawiły się w okolicy ciepłych źródeł Zao koło Sendai, a później w innych ośrodkach wczasowych północno-wschodniej Japonii. Ich twórcami byli garncarze, którzy z drewna zaczęli wytaczać pamiątki dla klientów ciepłych źródeł.
LAKA
Laka, czyli żywica sumaka lakowego, od kilku tysięcy lat była znana i stosowana, m.in. do lakierowania różnych przedmiotów i dziel sztuki. W Japonii najbardziej znanym dziełem sztuki, skarbem narodowym wykonanym z laki (właściwie jest to szkielet pokryty laką), jest rzeźba Asury o trzech twarzach (Ashurazō) w świątyni Kōfukuji w Narze (VIII w.).
W ostatnich dziesięcioleciach w ponad 30 prefekturach wytwarzane są przedmioty z laki, uznane za artystyczne rzemiosło tradycyjne (dentōteki kōgeihin) lub nawet za ważną wartość kultury niematerialnej (jūdai mukei bunkazai). Obchodzony jest nawet „dzień laki” (Urushi no hi) w świątyni Hōrinji w Arashiyamie w Kioto, upamiętniający dzień stworzenia dzieła z laki dzięki modłom księcia Koretaki (IX w.). Świadczy to o przywiązywaniu szczególnej wagi do wytworów z laki i jej roli w życiu Japończyków.
O jakie wytwory z laki tu chodzi, stanie się jasne, gdy wymienię przynajmniej kilka przykładów spośród kilkudziesięciu arcydzieł charakterystycznych dla wszystkich prowincji i większości prefektur.
Na przykład w prefekturze Aomori ceniona jest tsugaru-nuri (nuru – malować, pokrywać laką). Są to miseczki, czary i czarki, łyżki i pałeczki, zwykle o barwie czerwonej i czarnej, wytwarzane głównie na półwyspie Tsugaru w mieście Hirosaki.
W prefekturze Akita powstaje laka o nazwie noshiro shunkei, to znaczy shunkei z miejscowości Noshiro. Shunkei jest nazwą techniki stosowanej podczas pokrywania laką – żółtą lub czerwoną – drewnianych talerzy, pudełek, wazonów i innych użytecznych przedmiotów. Jej rozpoznawalną cechą jest zachowanie oryginalnych słojów lakierowanego drewna.
W sąsiadującej prefekturze Iwate powstają hidehira-nuri, których nazwa pochodzi od imienia Fujiwary Hidehiry (1122?-1187), który do Hiraizumi sprowadził rzemieślników z Kioto, aby tworzyli miski (wan) i inne przedmioty, wykorzystując miejscowy surowiec, tzn. drewno bukowe i kasztanowca oraz lakę i złoto. Miski wan wytaczano na kolach garncarskich, a pokrywając laką dodawano motyw chmury.
Z kolei w prefekturze Miyagi zachowała się tradycja zapoczątkowana przez, ród książęcy Date, który w XVII wieku sprowadził z Kioto specjalistów (malarze laką nurishi i malarze makieshi spryskujący lakę złotym lub srebrnym pyłem), którzy stworzyli naruko shikki (sprzęty z laki) z miejscowości Naruko. Natomiast w Kamakurze tworzono naczynie nazwane kamakura-bori (rzeźby z Kamakury).
Te przykłady świadczą o tym, że w każdej prowincji starano się o wytworzenie własnych, oryginalnych produktów, nadając im lokalne nazwy. W końcówkach tych nazw występuje słowo shikki, czyli „rzecz z laki” lub nuri ([rzecz] malowana laką), albo też shunkei czy hori/bori, wyróżniające określony styl i technikę lakierowanego przedmiotu.
Z podanych przykładów można również wysnuć słuszny wniosek, że centrum najwcześniejszych produktów z laki była stara stolica Kioto, do której podstawy techniki posługiwania się laką sprowadzono z Chin. Również do Królestwa Riukiu wyroby z laki przywożono z Chin w średniowieczu i czasach nowożytnych, gdy stosunki handlowe królestwa z Chinami były stosunkowo żywe.
Publikacja finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „DIALOG” na lata 2018-2019
