Ranking szanghajski, uznawany za jedno z najbardziej prestiżowych zestawień uczelni wyższych na świecie, ujawnił wyniki za rok 2023. Dla polskiego szkolnictwa wyższego rezultaty te nie są niestety zbyt optymistyczne. Jak wypadły polskie uczelnie i co to oznacza dla stanu rodzimej nauki?
Czym jest ranking szanghajski i jakie są jego kryteria oceny
Ranking szanghajski, oficjalnie znany jako Academic Ranking of World Universities (ARWU), to coroczne zestawienie najlepszych uczelni wyższych na świecie. Opracowywany jest przez Institute of Higher Education przy Uniwersytecie Jiao Tong w Szanghaju od 2003 roku.
Metodologia rankingu opiera się na kilku kluczowych kryteriach:
- jakość edukacji (10% oceny): liczba absolwentów z Nagrodą Nobla lub Medalem Fieldsa,
- jakość kadry naukowej (40%): liczba pracowników z Nagrodą Nobla lub Medalem Fieldsa oraz liczba często cytowanych badaczy,
- jakość badań (40%): publikacje w prestiżowych czasopismach „Nature” i „Science” oraz liczba artykułów indeksowanych w uznanych bazach naukowych,
- wydajność naukowa per capita (10%): stosunek powyższych wskaźników do liczby pracowników akademickich.
W 2023 roku ocenie poddano ponad 2500 uniwersytetów, z czego w finalnym rankingu znalazło się 1000 najlepszych.
Najlepsze polskie uczelnie w zestawieniu globalnym
W tegorocznej edycji rankingu szanghajskiego znalazło się 9 polskich uczelni. Niestety, żadna z nich nie zdołała przebić się do pierwszej setki zestawienia. Najwyżej sklasyfikowane zostały:
- Uniwersytet Jagielloński (pozycja 401-500)
- Uniwersytet Warszawski (pozycja 401-500)
- Akademia Górniczo-Hutnicza (pozycja 801-900)
- Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu (pozycja 801-900)
Pozostałe polskie uczelnie, w tym Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Politechnika Gdańska, Warszawski Uniwersytet Medyczny, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu i Politechnika Warszawska, znalazły się w przedziale 901-1000.
Te wyniki pokazują, że polskie uczelnie wciąż mają znaczną lukę do nadrobienia w porównaniu do czołowych światowych ośrodków akademickich.
Przyczyny słabej pozycji polskich uniwersytetów na arenie międzynarodowej
Eksperci wskazują na kilka kluczowych czynników wpływających na słabą pozycję polskich uczelni w międzynarodowych rankingach.
- Brak mobilności kadry naukowej: dominujący w Polsce model kariery akademickiej, gdzie naukowiec często związany jest z jedną uczelnią od studiów po profesurę, ogranicza wymianę myśli i innowacyjność.
- Nadmierna hierarchiczność: system stopni naukowych, w tym habilitacja, może spowalniać rozwój młodych naukowców i utrudniać tworzenie dynamicznych zespołów badawczych.
- Niewystarczająca obecność w międzynarodowym obiegu naukowym: zbyt mało publikacji w prestiżowych czasopismach anglojęzycznych i niska cytowalność polskich badaczy.
- Ograniczone finansowanie: choć nie jest to jedyny czynnik, niedostateczne nakłady na naukę utrudniają konkurowanie z najlepszymi ośrodkami na świecie.
- Słabe powiązanie nauki z gospodarką: brak efektywnej współpracy między uczelniami a sektorem prywatnym ogranicza potencjał innowacyjny i aplikacyjny badań.
Konkurencja ze strony uczelni z innych krajów rozwijających się
Warto zauważyć, że podczas gdy polskie uczelnie pozostają w tyle, inne kraje rozwijające się dynamicznie awansują w rankingach. Przykładem może być Korea Południowa, która jeszcze w latach 70. XX wieku miała niższy PKB per capita niż Polska.
Dzięki strategicznym inwestycjom w naukę i szkolnictwo wyższe, Korea może pochwalić się obecnie 30 uczelniami sklasyfikowanymi w rankingu szanghajskim, w tym jedną w pierwszej setce i sześcioma w trzeciej setce. Koreański KAIST (Korea Advanced Institute of Science and Technology) zajmuje wysokie pozycje w takich dziedzinach jak nanotechnologia, inżynieria mechaniczna czy energetyka.
Ta sytuacja pokazuje, że możliwy jest szybki awans w światowej nauce, ale wymaga to spójnej, długoterminowej strategii i znaczących inwestycji.
Wyzwania stojące przed polskim szkolnictwem wyższym
Polskie uczelnie stoją przed szeregiem wyzwań, które muszą pokonać, aby poprawić swoją pozycję międzynarodową.
- Biurokratyzacja: nadmierne obciążenie administracyjne naukowców i uczelni ogranicza czas i energię, które mogłyby być poświęcone na badania i dydaktykę.
- System oceny dorobku naukowego: obecny system, oparty głównie na punktacji czasopism, może prowadzić do pogoni za punktami kosztem jakości i innowacyjności badań.
- Brak międzynarodowej rozpoznawalności: polskie uczelnie wciąż nie są postrzegane jako atrakcyjne miejsca do studiowania czy prowadzenia badań przez zagranicznych studentów i naukowców.
- Niedostateczna interdyscyplinarność: sztywne podziały między dyscyplinami utrudniają prowadzenie przełomowych badań na styku różnych dziedzin.
- Ograniczona autonomia uczelni: zbyt duża zależność od centralnych regulacji może hamować inicjatywy oddolne i innowacyjne podejścia do zarządzania uczelniami.
Możliwe kierunki reform dla poprawy pozycji polskich uczelni
Aby poprawić pozycję polskich uczelni w światowych rankingach i, co ważniejsze, podnieść jakość polskiej nauki, należy rozważyć następujące działania.
- Zwiększenie mobilności naukowców: zachęcanie do staży i współpracy międzynarodowej, a także ułatwienie powrotów polskim naukowcom pracującym za granicą.
- Reforma systemu awansu naukowego: uproszczenie ścieżki kariery i położenie większego nacisku na jakość badań niż na formalne stopnie.
- Intensyfikacja współpracy z biznesem: tworzenie mechanizmów ułatwiających transfer wiedzy i technologii między uczelniami a przedsiębiorstwami.
- Zwiększenie nakładów na badania: nie tylko podniesienie ogólnego poziomu finansowania, ale też skoncentrowanie środków na najbardziej obiecujących obszarach badawczych.
- Internacjonalizacja: aktywne przyciąganie zagranicznych studentów i naukowców, zwiększenie liczby programów w języku angielskim.
- Debiurokratyzacja: uproszczenie procedur administracyjnych i ograniczenie obciążeń sprawozdawczych dla naukowców.
- Wspieranie interdyscyplinarności: tworzenie centrów badawczych i programów studiów łączących różne dziedziny nauki.
Poprawa pozycji polskich uczelni w światowych rankingach to zadanie długoterminowe i wymagające kompleksowego podejścia. Wymaga ono nie tylko zmian systemowych i zwiększenia nakładów, ale także zmiany mentalności i kultury akademickiej. Tylko poprzez konsekwentne działania i strategiczne inwestycje Polska może mieć nadzieję na dołączenie do grona światowych liderów w dziedzinie nauki i szkolnictwa wyższego.