W stronę Japonii. Literatura: od pseudoklasyków do estetów i idealistów (część 19)

Na przełomie wieków XIX i XX – po dwudziestu latach modernizacji Japonii – największą poczytnością cieszyły się jednak opowiadania i powieści wzorowane na realistycznej prozie XVII wieku (np. Ihara Saikaku), ukazującej ówczesne konflikty, których głównymi motywami była miłość i pieniądz, podobnie jak na początku rozwoju japońskiego kapitalizmu. Ich autorów – należących do grupy Ken’yūsha – nazwano pseudoklasykami¹⁾.

Bardzo aktywnym i poczytnym pseudoklasykiem był Kōda Rohan (1867-1947)²⁾, który opublikował idealistyczne Gojūnotō (Pagoda), Fūryūbutsu (Elegancki Budda) w oryginalnym stylu klasycznym. Trwałe miejsce w pamięci Japończyków zachowała pisarka Higuchi Ichiyō (1872-1896)³⁾, autorka opowiadań m.in. Takekurabe (Porównanie wzrostu) i Nigorie (Mętny obraz), ukazujących życie dziewcząt i kobiet końca XIX wieku⁴⁾.

Natomiast po zwycięstwie Japonii w wojnie z Chinami (1895) zaczęto publikować utwory wyrażające indywidualne emocje, wskazujące na nową tendencję opozycyjną do dotychczasowej, raczej intelektualnej i oświeceniowej. Zwłaszcza od czasu wydania „Bungakukai” („Świat Literacki”), pisma założonego w 1893 r. przez Kitamurę Tōkoku i Shimazakiego Tōsona, w ciągu około dziesięciu lat czytano prozę romantyczną Moriego Ōgaia (1862-1922), m.in. Maihime (Tancerka), jak również Kunikidy Doppo (1871-1908) – Musashino (Równina Musashi), Tokutomiego Roki (1868-1927) powieść Hototogisu (Kukułka, polski tytuł: Namiko) i eseje Shizen to jinsei (Przyroda i życie), Izumiego Kyōki opowiadania Kōya hijiri (Mędrzec z góry Kōya) i Yushima mōde (Pielgrzymka do Yushimy).

Po wojnie japońsko-rosyjskiej (1905) narastały konflikty społeczne, a wraz z nimi osłabła tendencja romantyczna, wypierana stopniowo przez nurt naturalistyczny.  Pod wpływem m.in. Zoli i Maupassanta pisarze podjęli próbę opisu życia społecznego. Wówczas Shimazaki Tōson opublikował powieść Hakai (Złamany zakaz, 1906), w której bohater, nauczyciel musiał zrezygnować z pracy, ponieważ odkryto, że pochodził z kasty upośledzonej burakumin. Natomiast Kunikida Doppo⁵⁾ w opowiadaniu Gyūniku to bareisho (Wołowina i kartofle, 1901) ukazał bohaterów dyskutujących na temat realizmu (symbolem jest wołowina) i idealizmu (symbolem są kartofle). Tayama Katai (1871-1930) opowiadaniem Futon (Kołdra, 1907) zapoczątkował tendencję „szczerego opisu” w tzw. „powieści o sobie”.

Chociaż w najnowszym zbiorze literatury japońskiej Ikezawa Natsuki⁶⁾ nie docenił żadnego z naturalistów i nie umieścił w swej prezentacji, należy jednak wspomnieć, że do równie wybitnych naturalistów zaliczani są również: Masamune Hakuchō (1879-1972), Tokuda Shūsei (1871-1943), Nagatsuka Takashi i Mayama Seika oraz krytyk Shimamura Hōgetsu (1971-1918). Dzięki ich aktywności naturalizm w latach 1905 – 1914 stał się dominującym nurtem w świecie literackim Japonii.

Japońska odmiana naturalizmu – z powodu niedorozwoju nauk społecznych i surowych rygorów narzuconych przez ówczesną „politykę bezpieczeństwa społecznego” – rzadko przedstawiała realistyczne obrazy społeczeństwa. Koncentrowała się raczej na sprawach rodzinnych i osobistych, zwłaszcza w tzw. powieści o sobie  (shishōsetsu) i „powieści  psychologicznej”(shinkyō shōsetsu).

Wpływ europejskiego naturalizmu jest widoczny również w poezji. A mianowicie, o życiu codziennym pisał Ishikawa Takuboku (1886-1912) – w zbiorach poezji Ichiaku no suna (Garść piasku), Kanashiki gangu (Smutne zabawki), Yobiko to kuchibue (Gwizd i gwizdek), w których wyraził również niepokój wywołany represjami w tzw. incydencie Kōtoku, zwanym też „incydentem wielkiej zdrady”. Z kolei Wakayama Bokusui (1885-1928) pisał „krótkie pieśni” (tanka) o miłości, ale też o cierpieniu i smutku człowieka. Często podróżował i opiewał miejsca odwiedzane. Dlatego w wielu miejscowościach upamiętniono jego pobyt, stawiając „pomniki pieśni” (kahi), tablice z wyrzeźbionymi wierszami.

Niewątpliwie, to naturaliści –  zwłaszcza  twórcy  „powieści o sobie” –  najgłębiej spośród wszystkich ówczesnych literatów penetrowali mroczne strony życia ludzkiego. Z drugiej strony wybitne dzieła tworzyli również opozycyjni do naturalizmu pisarze należący do kilku różnych szkół i tendencji, takich jak tanbiha (szkoła estetyczna) i shirakabaha (szkoła „Białej Brzozy”) oraz pisarzy niekiedy zaliczanych do szkoły intelektualnej (chiseiha) i  „wolnego czasu” (yoyūha).

　耽美派　白樺派   知性派　余裕派   私小説

Szkołę estetów – zwaną też szkołą artystyczną – reprezentują m.in. Nagai Kafū (1879-1959), Tanizaki Jun’ichirō (1886-1965) i Satō Haruo (1892-1964), którzy chętnie sięgali do rodzimej tradycji, cenili rolę piękna i przyjemności w życiu człowieka.

Tanizaki Jun’ichirō (1886-1965) debiutował, pisząc opowiadania (Shisei –Tatuaż, 1910) i dramaty (Tanjō – Narodziny, 1910), ale zasłynął dzięki powieści  (Chijin no ai – Miłość szaleńca, 1924). Z biegiem lat stał się jednym z najwybitniejszych pisarzy XX wieku.

Pisarze idealistycznej szkoły „Białej Brzozy” interesowali się wybitnymi indywidualnościami (Budda, Chrystus) i wielkimi ideami, zwłaszcza buddyzmem i chrześcijaństwem. Byli to Arishima Takeo (1878-1923)⁷⁾, autor Aru onna (Pewna kobieta), Shiga Naoya (1883-1971)⁸⁾, twórca mistrzowskich opowiadań Zbrodnia Hana (1913), Seibei i tykwy (1913)⁹⁾, i powieści An’ya kōro (Droga w ciemności nocy, 1917-1937) oraz Mushanokōji Saneatsu (1885-1976), znany autor powieści Yūjō (Przyjaźń, 1920).

Publikacja finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „DIALOG” na lata 2016-2017