Utwory kameralne Stanisława Moniuszki

Słysząc hasło: „Moniuszko” raczej nie pomyślimy o kompozycjach wykonywanych w kameralnym gronie. Zamiast kwartetów do głowy przyjdzie wielu z nas zapewne jedna z wielkich oper Moniuszki. Warto jednak przyjrzeć się tej mniej znanej części twórczości tego wybitnego kompozytora.

Rozpoczynając wątek utworów kameralnych, warto przyjrzeć się efektom bardzo wczesnej twórczości Stanisława Moniuszki, które powstały w jego młodzieńczych latach. Kwartety smyczkowe d-moll i F-dur (oba wydane w 1909 roku) to utwory melodyjne i bardzo przyjemne w odbiorze, nietrudno zauważyć w nich tak często spotykaną u Moniuszki lekkość i prostotę formy. Warto wymienić również utwory na kwintet smyczkowy takie jak „Ojcze nasz” w tonacji e-moll, jak również „Walc” skomponowany na klarnet z towarzyszącym mu kwintetem smyczkowym.

Choć niemal trudno w to uwierzyć w kontekście „ojca polskiej opery narodowej”, Moniuszko ma w swoim dorobku aż 31 fug na kwartet smyczkowy!

Moniuszko na fortepian

W dorobku kompozytora znajdziemy całkiem imponującą ilość utworów napisanych na fortepian. Wśród interesujących kompozycji na 4 ręce warto wymienić polonezy: Des-dur i d-mol, polonez z opery „Hrabina” zatytułowany „Pan Chorąży” skomponowany jako utwór na wiolonczelę i fortepian a także walc B-dur napisany w Wilnie w 1943 roku. Co ciekawe, pierwotnie utwór ten przeznaczony był na 3 wiolonczele, altówkę i kontrabas. O stylu Moniuszki bardzo dobitnie świadczy fragment recenzji tego dzieła opublikowany wkrótce po jego powstaniu: ”Polonez ten, taki skromny, taki marzycielski, taki uroczy, jak sioło skromne, urocze, do marzenia wzywające, prosty jak prostota tych ludzi, których siedzibę mamy oglądać” (recenzja J. Sikorskiego, ”Ruch Muzyczny”, 15 II 1860).

„Pieśni naszego kościoła na organy ułożone i do grania mszy czytanej przeznaczone” – to opracowane przez Moniuszkę popularne pieśni religijne takie jak: „Bogarodzica”, „Gorzkie żale”, „Anioł Pasterzom”, czy „Pod Twą obronę”

Można wysnuć tezę, że układ fortepianowy na 4 ręce dawał bardzo ciekawe rezultaty, a sam kompozytor chętnie korzystał z takiej formy twórczości, ponieważ w tym samym układzie stworzył uwertury do oper „Flis”, „Halka” i „Paria” a także do sztuk, m.in. „Kochanka hetmańska”.

Niektóre utwory fortepianowe Moniuszki charakteryzują się barwnymi a wręcz opisowymi tytułami. Wśród nich warto wskazać „Do odjeżdżającej”, „Co mówią obłoki o księżycu w pogodną noc wiosenną?”, „Pamiątka z albumu panny Marii Peszke”, „Zamek na Czorsztynie”, „Piosenka włóczęgi” czy „Zefir goniący florę”.

Muzyka organowa

„Pieśni naszego kościoła na organy ułożone i do grania mszy czytanej przeznaczone” – to opracowane przez Moniuszkę popularne pieśni religijne takie jak: „Bogarodzica”, „Gorzkie żale”, „Anioł Pasterzom”, czy „Pod Twą obronę”. W kolei „Nieszpory” a także „Pieśń Ostrobramska” to melodie napisane w Wilnie jeszcze przed 1858 rokiem.

Utwory chóralne

Jako ciekawostkę warto zaznaczyć, że Stanisław Moniuszko jest również twórcą imponującego zbioru utworów dla chórów zarówno męskich, żeńskich, jak i mieszanych. Warto wskazać choć kilka z nich:

– Elegia – na chór męski i orkiestrę lub fortepian. Słowa do tego utworu napisał sam Mickiewicz!

– Florian Szary – ballada na baryton solo, chór męski i orkiestrę.

– Kartka do Józefa Wieniawskiego – skomponowana na chór i fortepian.

– Pani Twardowska – również dzieło ze słowami Mickiewicza – ballada na głosy solowe, chór i orkiestrę.

– Sędzia wieczny – utwór na chór męski.

Jak można się przekonać, nieco bardziej wnikliwa analiza twórczości Stanisława Moniuszki pokazuje go jako twórcę niezwykle wszechstronne utalentowanego, który nie bał się eksperymentować i próbować swoich sił w różnych formach muzycznych.

Monika Wiśniowska