Składniki produktu krajowego brutto

Produkt krajowy brutto można wyznaczać w oparciu o różne metody: dochodową, produkcyjną i wydatkową, na której skupia się niniejszy artykuł.

Metoda dochodowa zakłada, że produkt krajowy brutto jest równy sumie dochodów wszystkich właścicieli czynników produkcji, czyli dochodom z pracy, kapitału, dochodom państwa i odtworzeniu zużytego majątku (amortyzacji).

Produkt krajowy brutto w metodzie produkcyjnej liczy się jako sumę wartości dodanej ze wszystkich sektorów gospodarki. Wartość dodaną dla każdej z gałęzi gospodarki liczy się jako różnicę wartości produktu finalnego i wartości zużytych do jego produkcji dóbr pośrednich.

W przypadku metody wydatkowej produkt krajowy brutto jest obliczany jako suma czterech składników: konsumpcji prywatnej, inwestycji lub inaczej nakładów na środki trwałe, wydatków konsumpcyjnych sektora finansów publicznych i eksportu netto (czyli różnicy pomiędzy eksportem i importem).

W konsumpcji ujmowane są wydatki na dobra i usługi. Mogą to być dobra trwałe, np. meble, sprzęt AGD, samochody, lub nietrwałe, czyli np. żywność, ubrania. Do usług zaliczać się będzie np. wizyta u kosmetyczki lub fryzjera, ale również wydatki na wykształcenie czy opiekę zdrowotną.

Inwestycje to zakupy dóbr, które w przyszłości przyczynią się do produkcji innych dóbr lub świadczenia usług. Inwestycją jest również działalność badawczo-rozwojowa, której efekty będą dały się zaobserwować po jej ukończeniu. Przyjmuje się, że zakup mieszkania/domu jest traktowany jako inwestycja, a nie część konsumpcji. W artykule „Czym jest produkt krajowy brutto” pojawiła się kwestia niesprzedanych w danym okresie zapasów. Wyprodukowane i niesprzedane zapasy należy włączyć do kalkulacji produktu krajowego brutto i traktuje się je jako inwestycje. Zakłada się, że producent nabył sam od siebie niesprzedane produkty. Gdy zapasy zostaną sprzedane, to inwestycje tej firmy w zapasy staną się ujemne, co wyrówna wcześniejsze potraktowanie zapasów jako wydatku na inwestycje. W związku z utrudnioną interpretacją zachowania inwestycji po uwzględnieniu zapasów, często w rozbiciu wzrostu produktu krajowego brutto od strony wydatkowej wyróżnia się zmiany stanu zapasów. Pozostała część inwestycji oznaczana jest jako „nakłady brutto na środki trwałe”.

Kategoria wydatki konsumpcyjne sektora finansów publicznych dotyczy wydatków na szczeblu rządowym i samorządowym – wynagrodzeń pracowników zatrudnianych na poszczególnych szczeblach administracji i wydatków na prace publiczne. Płatności transferowe, w tym zasiłki dla bezrobotnych, nie są zaliczane do wydatków państwa. Takie płatności zmieniają bowiem jedynie dochody gospodarstw domowych (ktoś płaci podatek, a ktoś otrzymuje zasiłek), ale nie powiększają ogólnej wielkości produkcji.

Eksport netto to suma wydatków na produkcję dóbr krajowych sprzedanych następnie za granicą (eksport) pomniejszona o wydatki krajowe na zakup dóbr wyprodukowanych za granicą (import). Sprzedaż traktorów Ursus do Afryki powiększa eksport netto Polski,
a sprowadzane nowe zagraniczne auta wpływają na zmniejszenie eksportu netto. Sformułowanie „eksport netto” ma wskazywać, że wartość importu jest odejmowana od wartości eksportu. Wydatki na importowane dobra są uwzględnione w innych składnikach produktu krajowego brutto. Dlatego odjęcie wartości importu jest konieczne, co lepiej zobrazuje przykład. Załóżmy, że obywatel Polski kupuje niemieckie auto za EUR, które w przeliczeniu dają 100 000 PLN. Ta transakcja zwiększa sumę wydatków konsumpcyjnych. Jednak te 100 000 PLN nie jest wydane na produkcję krajową. Dlatego wartość importu (100 000 PLN) należy odjąć od eksportu. Eksport netto uwzględnia import dóbr i usług ze znakiem ujemnym, ponieważ te dobra i usługi są również ujęte ze znakiem dodatnim w sumie wydatków krajowych (czyli na konsumpcję, inwestycje lub wydatki państwa). To oznacza, że za każdym razem, gdy osoba fizyczna lub rząd dokonuje zakupu za granicą, to zakup ten jest dodawany do wydatków i zarazem odejmowany od eksportu, co w rezultacie przekłada się na brak wpływu na wielkość produktu krajowego brutto.

Spośród wydatków krajowych największym i zarazem najbardziej stabilnym w czasie jest konsumpcja. Niezależnie od sytuacji gospodarczej ludzie muszą nabywać pewne produkty i usługi. W czasach koniunktury wzrasta popyt na dobra luksusowe, czyli takie na które popyt rośnie szybciej niż dochód. Jednak w czasach dekoniunktury popyt na takie produkty spada najszybciej.

Elementem najbardziej wrażliwym na sytuację gospodarczą i zarazem najbardziej zmiennym składnikiem produktu krajowego brutto są inwestycje. Zwiększona niepewność co do przyszłej sytuacji gospodarczej może ograniczyć popyt inwestycyjny. Jeżeli inwestor przewiduje wybudowanie nowej fabryki i popyt na jej produkty sprawi, że całe przedsięwzięcie będzie się opłacać, to fabryka powstanie. Jednak jeśli taki scenariusz jest wątpliwy, inwestor może zdecydować się o odłożeniu lub zarzuceniu swoich planów inwestycyjnych.