Niewątpliwie, opis całościowy cywilizacji japońskiej jest przedsięwzięciem trudnym, wymagającym kompetentnego zespołu badaczy, zarówno historyków i kulturoznawców, antropologów i etnografów.
Jak trudne to zadanie, świadczy projekt zrealizowany przez Umesao Tadao w latach 80. XX wieku, zakończony publikacją „77 kluczy cywilizacji japońskiej”, przygotowaną na zamówienie organizatorów Kongresu Przedstawicieli Korporacji Hoteli HRI[1] , a po kilku latach opublikowaną również w wersji japońskojęzycznej[2] dla Japończyków jako opracowanie zbiorowe pod redakcją profesora Umesao Tadao. Po ostatecznym zebraniu haseł zdecydowano poprzestać na liczbie 77. A więc wybrano 77 zagadnień i kategorii, które nazwano kluczami, obejmującymi – albo raczej – reprezentującymi zjawiska najważniejsze i najbardziej charakterystyczne dla cywilizacji japońskiej. Obejmują one środowisko geograficzne, wyżywienie, elementy pochodzenia i rozwoju Japonii, prawo wczesnego okresu, system pisma, religie, piśmiennictwo, samurajów i inne klasy, zamki i wolne miasta. W doborze haseł zwyciężyło dążenie do przedstawienia zjawisk specyficznie japońskich (była to zapewne myśl przewodnia wersji przeznaczonej dla obcokrajowców). I dlatego w zestawie haseł nie udało się zachować przejrzystego systemowego wydzielenia kategorii twórczości i wytwórczości określanej mianem cywilizacji. Powstał więc zestaw dość chaotyczny. A mianowicie, po haśle edukacja, następują: „czarne okręty”, Tokio, Sapporo, kolonie, wojsko, centrum i prowincja, biurokracja, poczta-telefon, konstytucje, system polityczny, rodzina i prawa rodzinne, wojna, rewolucja przemysłowa, związki zawodowe, trzęsienia ziemi, Hirosima, ubrania europejskie, telewizja, kamery, samochody itp. itd. Są też hasła poświęcone podatkom i opiece społecznej.
Niemal w każdym haśle starano się ukazać specyfikę japońską, czy też wyjątkowy charakter poszczególnych części składowych cywilizacji. Powstał więc raczej słownik cywilizacji, a nie systematyczny wykład na temat wybranych dziedzin cywilizacji. W następnych latach, zwłaszcza podczas międzynarodowych sympozjów (1983-1998) Umesao przedstawił syntezę swych poglądów na historię cywilizacji z perspektywy japońskiej. W licznych publikacjach dostatecznie przekonująco uzasadnił systemowy charakter cywilizacyjnego dorobku człowieczeństwa, to znaczy systemów politycznych, administracyjnych, gospodarczych, edukacyjnych, technologicznych i naukowych, wojskowych, architektonicznych, jak też ekosystemowych.
Wymienione aspekty cywilizacji będą przedmiotem opisu i refleksji w dalszych częściach artykułu. Zostaną one skonfrontowane z syntetycznym przeglądem zjawisk kulturowych tego samego okresu, budzących wciąż duże zainteresowanie w Polsce.
***
Kolejne artykuły z cyklu JAPONIA – między cywilizacją i kulturą – już wkrótce!
[1] Umesao Tadao (Ed.), Seventy Seven Keys to the Civilization of Japan , 1985. HRI – Hotel Representative Inc., która w 1985 r. zmieniła nazwę na The Leading Hotel of the World (LHW).
[2] Umesao Tadao hen, Nihon bunmei 77 no kagi, Sōgensha, Osaka 1988
Publikacja finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „DIALOG” na lata 2016-2017
