Nowe zasady ewaluacji nauki – przede wszystkim jakość

Nowe Ustawa — Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce nie daje nam spokoju i przez najbliższe miesiące na pewno się to nie zmieni. Nowe przepisy wchodzą w życie dopiero z dniem 1 października, jednak do tego momentu wszyscy zainteresowani skupią się z pewnością na rozporządzeniach wykonawczych kreujących faktycznie najważniejsze szczegóły poszczególnych aspektów polskiej nauki i szkolnictwa wyższego.

Obok ustawy jednym z najistotniejszych będzie rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie ewaluacji jakości działalności naukowej, regulujące szeroko rozumianą kwestię doskonałości naukowej, będącej kluczowym elementem Konstytucji dla Nauki, od której realnie zależy wartość polskiej nauki. Co bardzo istotne, nowe zasady przeprowadzania ewaluacji nauki w znacznym stopniu odchodzą od rozwiązań dotychczas funkcjonujących, proponując zupełnie nowe pomysły. Projektodawca wskazał na najczęściej krytykowane elementy obecnego modelu oceny jakości działalności naukowej, którymi przede wszystkim są: zbyt duże obciążenia administracyjne związane ze zbieraniem i weryfikacją danych na potrzeby ewaluacji; niedostateczne odniesienie do poziomu działalności naukowej w skali międzynarodowej przy jednoczesnym sprawozdawaniu wielu parametrów, które nie mają istotnego wpływu na wyniki ewaluacji; niewłaściwy kierunek zależności między kategorią naukową a nadawaniem stopni naukowych; niedostateczne zróżnicowanie ocen podmiotów (obecnie na poziomie jednostek naukowych) i utrudniona porównywalność jednostek naukowych należących do tej samej grupy wspólnej oceny ze względu na ich zróżnicowany profil badawczy¹⁾. W samym zaś rozporządzeniu zostaną określone: rodzaje osiągnięć naukowych i artystycznych uwzględnianych w ewaluacji jakości działalności naukowej; 2) definicje artykułu naukowego i monografii naukowej; 3) szczegółowe kryteria i sposób oceny osiągnięć naukowych i artystycznych; 4) sposób określania kategorii naukowej; 5) sposób przeprowadzania ewaluacji. Tym samym w związku z trwającymi spotkaniami MNiSW na uczelniach w sprawie ewaluacji, przedstawiamy garść informacji w tym zakresie, które wobec potwierdzających głosów ze strony ministerstwa oraz pochylając się nad tekstem rozporządzenia z 30 lipca, z wielkim prawdopodobieństwem staną się obowiązującymi.

Ewaluacja w ramach poszczególnych dyscyplin naukowych

Najważniejszą zmianą w ramach nowych zasad ewaluacji jest dokonywanie jej w ramach poszczególnych dyscyplin naukowych i artystycznych, w których ewaluowany podmiot prowadzi działalność naukową, a nie wydziałów jak było do tej pory. Zgodnie z art. 265 ust.4 ustawy – Ewaluację przeprowadza się w ramach dyscypliny w podmiocie zatrudniającym według stanu na dzień 31 grudnia roku poprzedzającego rok przeprowadzenia ewaluacji co najmniej 12 pracowników prowadzących działalność naukową w danej dyscyplinie, w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy związanej z prowadzeniem działalności naukowej w tej dyscyplinie. Dodatkowo ewaluacja obejmuje osiągnięcia wszystkich pracowników prowadzących działalność naukową w ewaluowanych podmiotach (pracowników badawczych i badawczo-dydaktycznych), a nie pojedynczych osób w ramach wydziału. Ponadto będą oni zobowiązani do przedstawienia nie więcej niż czterech najlepszych osiągnięć z ostatnich czterech lat²⁾. MNiSW zaznacza, że proponowane rozwiązanie ma prowadzić do zmiany niewłaściwej praktyki porównywania samych wydziałów, których zakres działalności badawczej był niejednokrotnie praktycznie niemożliwy do skutecznego zestawienia. Było to wyraźnie widać na przykładach wydziałów, którego funkcjonowały w ramach współpracy wielu różnych dziedzin nauki, które zupełnie inaczej wartościują poszczególne osiągnięcia naukowe, takie jak monografie czy udział w konferencji. Co więcej, w sytuacji, kiedy pod uwagę będą brane osiągnięcia wszystkich pracowników, uczelnie będą zmuszone do poszukiwania najzdolniejszych naukowców³⁾.

Kryteria ewaluacji

Konstytucja dla Nauki miała w założeniu upraszczać najważniejsze zasady ewaluacji, stąd projektodawcy uwzględnili jedynie 3 kryteria ewaluacji: poziom naukowy lub artystyczny; efekty finansowe prowadzonych badań naukowych i prac rozwojowych oraz wpływ społeczno-gospodarczy. Ministerstwo zaproponowało już wstępnie wagi dla poszczególnych nauk, które mogą ulec zmianie w zależności od ostatecznego wniosków, które wynikną po zakończeniu konsultacji ze środowiskiem:

• Nauki humanistyczne, społeczne i teologiczne:
• poziom naukowy lub artystyczny prowadzonej działalności – 70%;
• efekty finansowe badań naukowych i prac rozwojowych – 10%;
• wpływ działalności naukowej na funkcjonowanie społeczeństwa i gospodarki – 20%.
• Nauki ścisłe i przyrodnicze, nauki medyczne i nauki o zdrowiu:
• poziom naukowy lub artystyczny prowadzonej działalności – 60%;
• efekty finansowe badań naukowych i prac rozwojowych– 20%;
• wpływ działalności naukowej na funkcjonowanie społeczeństwa i gospodarki – 20%.
• Nauki inżynieryjne i techniczne, nauki rolnicze:
• poziom naukowy lub artystyczny prowadzonej działalności – 65%;
• efekty finansowe badań naukowych i prac rozwojowych – 20%
• wpływ działalności naukowej na funkcjonowanie społeczeństwa i gospodarki – 15%
• Dyscypliny artystyczne:
• poziom artystyczny prowadzonej działalności – 80%;
• efekty finansowe badań naukowych i prac rozwojowych – 0%;
• wpływ działalności naukowej na funkcjonowanie społeczeństwa i gospodarki – 20%⁴⁾.

Identyfikator ORCID

Zgodnie z art. 265 ust. 11 ustawy — Monografie naukowe i artykuły naukowe uwzględnia się w ewaluacji, jeżeli informacje o nich są umieszczone w bazie danych dostępnej za pośrednictwem elektronicznego identyfikatora naukowca zgodnego z międzynarodowymi standardami określonego na podstawie rozporządzenia Ministra NiSW regulującego szczegółowy zakres danych. Tym samym nowa ustawa wykorzystuje w procesie oceny efekty działalności badawczej identyfikator naukowca zgodny z międzynarodowymi standardami ORCID (Open Researcher and Contributor ID). Co bardzo istotne wskazane informacje wprowadzają do bazy danych osoby prowadzące działalność naukową.

Kategorie naukowe

Nowe rozwiązania przewidują ostatecznie aż 5 kategorii naukowych, tj. A+, A, B+ (nowa), B oraz C, przy czym rzecz jasna kategoria A+ jest najwyższa, z kolei kategoria C najniższa.  Najbardziej obostrzona jest oczywiście procedura zdobycia kategorii A+, która przewiduje przeprowadzenie dodatkowej oceny eksperckiej celem wyłonienia podmiotów, których działalność naukowa prowadzona w ramach poszczególnych dyscyplin naukowych i artystycznych zostanie zaliczona do kategorii naukowej A+. Otóż, aby dana działalność w ramach dyscypliny została zaliczona do najwyższej kategorii, musi zostać zaliczona na podstawie algorytmu do kategorii A, oraz uzyskać w I kryterium ocenę nie niższą niż określony przez Komisję Ewaluacji Nauki próg procentowy najwyższej oceny w dyscyplinie — nie mniej niż 80%, oprócz tego próg procentowy będzie zależny od pozycji nauki polskiej w danej dyscyplinie — podstawą wskaźniki bibliometryczne⁵⁾.

Termin kolejnej ewaluacji i okres przejściowy

Co bardzo istotne ewaluacja będzie przeprowadzana co 4 lata oraz obejmie okres 4 lat poprzedzających rok jej przeprowadzenia. Pierwsza ewaluacja po wejściu w życie nowych przepisów nastąpi w roku 2021 i obejmie lata 2017-2020. Dodatkowo przepisy dotyczące nowej klasyfikacji dziedzin i dyscyplin naukowych wejdą w życie w dniu następującym po dniu ogłoszenia ustawy; nauczyciele akademiccy oraz osoby prowadzące działalność naukową będą miały obowiązek złożenia do 30 listopada 2018 r. oświadczenia dotyczącego dyscypliny, którą reprezentują, a podmioty zatrudniające te osoby – obowiązek wprowadzenia oświadczeń do systemu POL-on do 15 stycznia 2019 r⁶⁾

Publikacja finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „DIALOG” na lata 2018-2019