W stronę Japonii – myśl, filozofia, religia (część 12)

W pierwszym dwudziestoleciu modernizacji zarówno politycy, jak i publicyści i literaci czytali i studiowali piśmiennictwo zachodnie – tłumaczyli je lub trawestowali. Interesowali się  zarówno literaturą piękną, w której poszukiwano również wzorów dla pragmatycznego działania.

Głównym ideologiem modernizacji w duchu zachodnim był Fukuzawa Yukichi, wszechstronny popularyzator nauki i pedagog głoszący potrzebę  rozwoju nauk ścisłych. Był zwolennikiem równouprawnienia wszystkich obywateli. Wśród plejady pisarzy i działaczy oświeceniowych wyróżnić należy również takich uczonych jak: Nishi Amane, Nakae Chōmin (1847-1901) i Katō Hiroyuki (1836-1916), którzy znali podstawowe języki europejskie i wnieśli duży wkład do popularyzacji filozofii, myśli politycznej i prawa zachodniego. W ich zainteresowaniu można wyróżnić dwie tendencje. Po pierwsze, był to angielski i amerykański liberalizm i utylitaryzm oraz myśl ewolucjonizmu, m.in. Adama Smitha,  Johna Stuarta Milla i Herberta Spencera. Utylitarne i liberalne poglądy wyznawał Fukuzawa Yukichi¹⁾. Wspomnieć należy również Nakamurę Masanao (1832-1891), który przełożył Self Help Samuela Smilsa pt. Saikoku risshinhen (O sukcesach Zachodu, 1870-1871).

Drugą tendencję reprezentują francuskie zasady społeczne, najlepiej wyrażone przez hasła „wolność. równość, braterstwo”  (liberté, egalité, fraternité), naturalne prawa człowieka (tenpu jinken)²⁾. oraz tacy myśliciele, jak Monteskiusz, Wolter i Rousseau. Teorię umowy społecznej (min’yaku) popularyzował Nakae Chōmin, tłumacz Umowy społecznej³⁾. Szczególnie interesowano się utylitaryzmem (kōrishugi) i teorią ewolucji (shinkaron). Warto podkreślić, że  wspomniane nurty myśli zachodniej miały wpływ na rozwój „ruchu na rzecz wolności i praw ludu” (jiyū minken undō),  wyrażającego raczej krytyczną postawę wobec oficjalnej polityki rządu.

Należy też pamiętać, że stosunki społeczne w Japonii ukształtowane zostały na zasadach czerpanych z nauk konfucjańskich, a w życiu obyczajowym i emocjonalnym dużą rolę nadal pełnił buddyzm i rodzime wierzenia sinto (shintō).

Poza tym od początku Meiji nowy rząd zdecydował się wykorzystać mity sintoistyczne dla umocnienia pozycji cesarza jako potomka bogów. Natomiast buddyjskie klasztory utraciły możliwości wywierania wpływu na politykę. Przez pierwsze dziesięciolecia modernizacji kraju mnisi buddyjscy byli traktowani jako przedstawiciele starego reżymu. Tylko kler sintoicki mógł szczycić się uznaniem nowej władzy, która przydzieliła mu nowe zadanie w edukacji społeczeństwa jako poddanych cesarstwa.

***

Kolejne artykuły z cyklu JAPONIA – między cywilizacją i kulturą – już wkrótce!

Publikacja finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „DIALOG” na lata 2016-2017