Jak funkcjonuje Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie?

Giełda Papierów Wartościowych (GPW) w Warszawie S.A. jest spółką akcyjną powołaną przez Skarb Państwa w kwietniu 1991 r. Do podstawowych aktów prawnych regulujących funkcjonowanie GPW należy zaliczyć: ustawę z dnia 15 września 2000 r. kodeks spółek handlowych¹⁾, ustawę z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi²⁾ oraz ustawę z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych³⁾.

Podstawowym zadaniem GPW jest organizowanie wtórnego obrotu instrumentami finansowymi. Do zadań tej spółki należy również zapewnienie koncentracji w jednym miejscu i czasie ofert kupujących i sprzedających w celu wyznaczenia kursu transakcji. GPW umożliwia wycenę kapitału przedsiębiorstw i alokację zasobów w gospodarce⁴⁾.

Warunki wejścia

Jakie wymogi musi spełnić przedsiębiorstwo, aby wprowadzić akcje do obrotu giełdowego? Przede wszystkim musi mieć formę spółki akcyjnej. Zgodnie z Regulaminem Giełdy⁵⁾, do obrotu giełdowego mogą zostać dopuszczone akcje, których zbywalność nie jest ograniczona. Ponadto kapitały własne wspomnianego przedsiębiorstwa (emitenta) muszą wynosić co najmniej 60 mln złotych (lub równowartość 15 mln euro). Warunkiem dopuszczenia do obrotu na giełdzie jest również co do zasady, sporządzenie i zatwierdzenie przez Komisję Nadzoru Finansowego prospektu emisyjnego. W stosunku do emitenta nie może być prowadzone postępowanie upadłościowe lub likwidacyjne.

Rynki GPW

GPW prowadzi rynek regulowany oraz organizuje alternatywny system obrotu. GPW jest operatorem⁶⁾:

• Rynku Głównego GPW – na którym notowane są: akcje, prawa do akcji (PDA), prawa poboru, certyfikaty inwestycyjne oraz tytułu uczestnictwa ETF, oraz instrumenty pochodne: kontrakty terminowe na indeksy akcji i akcje spółek oraz opcje indeksowe, kontrakty futures na stawki referencyjne WIBOR i obligacje skarbowe;
• NewConnectu – na którym odbywa się obrót akcjami (m.in. spółek z sektora nowych technologii), PDA i prawami poboru. Ponadto GPW jest operatorem platformy papierami dłużnymi Catalyst (rynku regulowanego oraz alternatywnego systemu obrotu). Na tej platformie odbywa się obrót obligacjami skarbowymi, komunalnymi, przedsiębiorstw i obligacjami banków oraz listami zastawnymi.

Indeksy giełdowe

Notowania giełdowe są wyrażane poprzez indeksy giełdowe. Zgodnie z definicją, indeks giełdowy jest „statystycznym, syntetycznym i konwencjonalnym miernikiem rynku papierów wartościowych przedstawiającym poziom oraz zmiany ustalonej, według przyjętych zasad, wartości portfela papierów wartościowych reprezentującego cały rynek, jego wyróżnioną część lub wyróżnione części więcej niż jednego rynku”⁷⁾. Dzięki indeksom łatwiej jest ocenić stan i koniunkturę zarówno giełdy, jak też konkretnego sektora spółek. Każda giełda ma swoje główne indeksy, np. najważniejszym indeksem New York Stock Exchange (NYSE – największej giełdy na świecie) jest Dow Jones Industrial Average (DJIA). Składa się on z trzydziestu największych amerykańskich spółek giełdowych. Takim indeksem na GPW jest Warszawski Indeks Giełdowy (WIG) 20 – składa się on z dwudziestu największych spółek notowanych na Głównym Rynku GPW (m.in. PKN Orlen, PKO BP, PZU, PEKAO oraz KGHM). Poza nim GPW publikuje jeszcze wiele innych indeksów, np. WIG40 (czterdzieści średnich spółek notowanych na Głównym Rynku GPW), sWIG80 (osiemdziesiąt małych spółek notowanych na Głównym Rynku GPW) oraz indeksy sektorowe, jak np. WIG-banki, WIG-energia czy WIG-spożywczy.

Członkowie giełdy

Szczegółowe wymogi uzyskania statusu członka giełdy określa wspomniany wcześniej Regulamin Giełdy. Podmiotami uprawnionymi do zawierania transakcji instrumentami finansowymi na GPW są członkowie giełdy. Członkiem giełdy może zostać firma inwestycyjna (przede wszystkim dom maklerski i bank prowadzący działalność maklerską w formie wyodrębnionego w jego strukturze biura maklerskiego), która uzyskała zezwolenie na prowadzenie działalności maklerskiej. Nie może nim zostać osoba fizyczna, warunki te spełniają bowiem podmioty prowadzące działalność maklerską.. Ponadto stroną transakcji giełdowej może być Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. Podmiot ten prowadzi depozyt papierów wartościowych (tj. system rejestracji zdematerializowanych papierów wartościowych) oraz przeprowadza rozrachunek transakcji zawieranych na rynkach finansowych. Podmioty prowadzące działalność maklerską wyznaczają osoby upoważnione w ich imieniu do przekazywania na giełdę zleceń maklerskich. Te osoby nazywane są maklerami giełdowymi – muszą one spełniać liczne wymogi, m.in. uzyskać wpis na listę maklerów papierów wartościowych prowadzoną przez Komisję Nadzoru Finansowego. Osoby te posiadają tytuł zawodowy „maklera papierów wartościowych” („licencję maklera papierów wartościowych”). Do zadań maklera giełdowego należy m.in. nabywanie i sprzedawanie papierów wartościowych we własnym imieniu na rachunek dającego zlecenie albo na rachunek własny.

Kapitalizacja GPW

Kapitalizacja GPW w połowie 2017 roku wynosi prawie 621 mld złotych⁸⁾ (około $ 177 mld). Obecnie na giełdzie w Warszawie notowane są 484 spółki, w tym 51 zagranicznych. Mimo że GPW jest największą spółką w regionie Europy Środkowo-Wschodniej, to skala prowadzonych na niej transakcji jest nieporównywalna z innymi giełdami regionalnymi, zwłaszcza z giełdami o zasięgu światowym. Dla porównania, NYSE na koniec 2016 roku mogła poszczycić się kapitalizacją rzędu $ 19 223 mld, z ponad 2 400 spółkami na niej notowanymi⁹⁾.