Formalności spadkowe – jak zacząć

Strata bliskiej osoby to zazwyczaj duże i traumatyczne przeżycie. Wiąże się to również z określonymi formalnościami spadkowymi.

Pierwszą sprawą, jaką należy się zająć, aby uporządkować sprawy spadkowe jest uzyskanie potwierdzenia, iż jest się spadkobiercą. Od 2009 roku można to zrobić w dwojaki sposób – poprzez złożenie wniosku do sądu o stwierdzenie nabycia spadku lub uzyskanie notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia. Istotną sprawą jest fakt, że prawo do spadku się nie przedawnia, więc formalności spadkowych można dokonać w dowolnym momencie. Z drugiej strony, zbytnie ich odwlekanie może spowodować trudność w odnalezieniu wymaganych dokumentów czy zmianę kręgu osób uprawnionych do dziedziczenia na skutek śmierci spadkobierców ustawowych, co bardzo skomplikuje postępowanie.

Praktycznie zarówno sądowe stwierdzenie nabycia spadku oraz poświadczenie dziedziczenia sporządzone przez notariusza, gdy nie ma sporu pomiędzy spadkobiercami jest formalnością. Problemy pojawiają się, gdy spadkobiercy nie utrzymują kontaktu, stale przebywają za granicą, ktoś kwestionuje testament albo któryś ze spadkobierców domaga się uznania innego spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia. Wówczas trzeba udać się do sądu, a często skorzystać z usług kancelarii adwokackiej.

Notariusz lub sąd

Zdecydowanie najszybszą i bezproblemową drogą do uzyskanie potwierdzenia, że jest się spadkobiercą, jest akt poświadczenia dziedziczenia, sporządzony przez notariusza. Taki akt ma skutki prawne sądowego i prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Notariusz po stwierdzeniu możliwości sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia w danej sprawie i sprawdzeniu kompletności składanych dokumentów, określi koszty i ustali termin sporządzenia aktu notarialnego z udziałem wszystkich zainteresowanych. Aby notariusz mógł sporządzić powyższy akt, muszą być spełnione określone warunki. Przede wszystkim śmierć spadkodawcy nastąpiła po dniu 30 czerwca 1984 r. i nie ma sporu co do spadkobierców i wysokości przypadających dla nich udziałów w spadku. Warunkiem koniecznym jest osobisty udział wszystkich spadkobierców w czynności notarialnej. Ponadto, spadkodawca w chwili śmierci nie był cudzoziemcem i zamieszkiwał w Rzeczypospolitej Polskiej, a w skład spadku nie wchodzą prawa rzeczowe lub posiadanie nieruchomości położonej za granicą.

Do sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia niezbędny jest akt zgonu spadkodawcy, akty urodzenia spadkobierców, którzy nie wstępowali w związki małżeńskie, akty małżeństwa pozostałych spadkobierców, jeśli był sporządzony to testament spadkodawcy i potwierdzony, poprzez okazanie unieważnionego dowodu osobistego, numer PESEL spadkodawcy. Koszty aktu notarialnego, w zależności od ilości wypisów i dokonywanych czynności, zazwyczaj mieszczą się w przedziale 300-500 złotych.

Alternatywą w przypadku, gdy z rozmaitych przyczyn jego sporządzenie aktu notarialnego jest niemożliwe, jest sądowe stwierdzenie nabycia spadku. Pierwszym krokiem jest złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku, czego nie trzeba robić w przypadku korzystania z usługi notariusza. Wniosek taki może złożyć każdy ze spadkobierców, a także każda osoba mająca w tym interes prawny, w tym wierzyciel spadkodawcy. Powyższy wniosek składa się w sądzie rejonowym właściwym dla ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego. Musi on zawierać: imię i nazwisko i dokładny adres osoby składającej wniosek, imię i nazwisko oraz datę śmierci spadkodawcy oraz jego adres ostatniego miejsca zamieszkania, dokładne dane personalne i adresy wszystkich potencjalnych spadkobierców ustawowych i testamentowych, akt zgonu spadkodawcy, akty urodzenia dzieci zmarłego, akty małżeństwa zamężnych córek w celu ustalenia pokrewieństwa po zmianie nazwiska oraz akt małżeństwa wdowy czy wdowca. Większość z tych dokumentów można uzyskać w Urzędzie Gminy.

Po dostarczeniu kompletu dokumentów sąd ustala pełny krąg osób, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy. Może w tym celu również zamieścić ogłoszenie w ogólnopolskim piśmie, na tablicy ogłoszeń w gminie lub gmachu sądu. Przed wydaniem postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku odbywa się rozprawa, w której muszą uczestniczyć wszystkie osoby mogące wchodzić w krąg osób dziedziczących. Stwierdzenie nabycia spadku nie może nastąpić przed upływem sześciu miesięcy od śmierci spadkodawcy, chyba że wcześniej wszyscy spadkobiercy złożyli oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przed właściwym sądem lub notariuszem, który prześle je do właściwego sądu. W wydanym postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd wymienia spadkodawcę oraz wszystkich spadkobierców, którym przypada spadek. Określa także w częściach ułamkowych wysokość udziałów każdego z nich w masie spadkowej.

Podatek

Ustalenie dziedziczenia i nabycie samego spadku wiąże się oczywiście z obowiązkiem podatkowym od spadków oraz darowizn. Należy pamiętać o tym, że obowiązek podatkowy powstaje już z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu, który stwierdził nabycie spadku lub zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza. Do zapłaty podatku, ustawodawca zobowiązał osoby fizyczne, które nabyły majątek w drodze spadku, w przypadku, gdy jego wartość przekracza kwotę wolną od podatku. Zależy ona od stopnia pokrewieństwa ze zmarłym lub obdarowującym. Dla osób należących do I grupy podatkowej obecnie wynosi ona 9637 zł, dla osób z II grupy podatkowej – 7276 zł, a dla osób z III grupy podatkowej – 4902 złotych. Gdy obliczamy kwotę wolną od podatku, musimy zsumować wartość rynkową majątku nabytego przez spadkobiercę w drodze spadku z wartością rzeczy i praw majątkowych nabytych wcześniej od spadkodawcy np. tytułem darowizny w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło nabycie spadku. Dodatkowo podatnik zobowiązany jest do tego, aby złożyć we właściwym urzędzie skarbowym w ciągu miesiąca od dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu lub zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia zeznania podatkowego o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych (SD-3) lub też wspólnego zeznania podatkowego (SD -3 wraz z informacjami o pozostałych podatnikach SD -3/A)¹⁾.

Istotną sprawą są zwolnienia z podatku. Przy nabyciu spadku, spadkobiercy należący do I grupy podatkowej mogą skorzystać z całkowitego zwolnienia z podatku od spadków i darowizn. Warunkiem do skorzystania z tego zwolnienia jest jednak zgłoszenie na formularzu SD-Z2 składników majątkowych, które zostały nabyte w drodze spadku właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego. Należy to zrobić w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu stwierdzającego nabycie spadku lub zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza. Każdy ze spadkobierców musi złożyć odrębne zgłoszenie. Warto jednak pamiętać o tym, że obowiązek zgłoszenia nie dotyczy przypadków, gdy wartość rynkowa nabytego majątku nie przekracza kwoty wolnej od podatku²⁾.

Mimo bólu związanego ze stratą bliskiej osoby warto w miarę szybko uporać się z sprawami spadkowymi i podatkowymi.