Zaloguj się przez google
Nigdy w historii tak dużo osób nie tworzyło tak wiele treści, które są tak łatwo dostępne. To wielkie ułatwienie w zdobywaniu informacji, ale również pokusa. Bardzo łatwo jest wykorzystać cudzą pracę, oszczędzając własny czas, lub po prostu czerpiąc korzyści z cudzych dokonań. Prawo jednak stoi po stronie oryginalnych twórców, wyznaczając innym sprecyzowane granice w ramach, których należy się poruszać bazując na cudzych utworach.
Plagiat to działanie, które polega na przywłaszczeniu autorstwa utworu, czyli wymierzone w prawo osobiste bezwzględnie przysługujące twórcy. Ustawodawca nie stworzył definicji legalnej tego pojęcia, z czego wynikają problemy w jednoznacznym określeniu, czym ono dokładnie jest. Etymologia słowa wskazuje na łaciński rodowód, według którego plagium oznacza kradzież1). Obecnie to słowo straciło na ostrości, jednak jeszcze na początku ubiegłego wieku encyklopedyści wyjaśniali je wprost, jako kradzież literacką2). Warto pamiętać, że wraz z rozwojem mediów i techniki plagiat nabrał nowych znaczeń.
Najistotniejsza, w związku z regulacją prawną plagiatu, jest ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. W jej świetle chroniony jest utwór, czyli każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia3) Za ustalenie należy rozumieć takie uzewnętrznienie utworu, które umożliwia osobom trzecim jego percepcję. Warto wspomnieć, że nie zawsze będzie to tożsame z utrwaleniem, które w niektórych przypadkach nie jest wymagane.
Rodzaje plagiatów
Plagiat może przybierać różne postacie. Najczęściej dzieli się go na jawny i ukryty. Ten pierwszy ma miejsce, gdy dana osoba oznacza czyjś utwór lub jego fragment swoim nazwiskiem, bądź pseudonimem. Nie dokonuje żadnych zmian w treści i nie ma żadnego wkładu w postać tak wyodrębnionego dzieła. Plagiat niejawny jest trudniejszy do wykrycia, bowiem polega na wykorzystaniu cudzego utworu do budowy nowego. Osoba dokonująca tego w pewien sposób przeplata cudze treści z własnymi, bądź rekonstruuje zapożyczone treści własnymi słowami. W tym przypadku udowodnienie kradzieży intelektualnej często wydaje się dyskusyjne. Plagiat ukryty może mieć kilka form, m. in.: redakcyjną, gdy jedynym wkładem autora jest zestawienie cudzych fragmentów z jedną całość, adaptacyjną, współautorską lub informacyjną4).
Ze względu na stopień przywłaszczenia cudzego utworu możemy wyróżnić plagiat całościowy, częściowy i cytowany. Co do dwóch pierwszych typów nie powinno być wątpliwości, jednak cytowanie cudzych dzieł jest przecież legalne. Co, więc sprawia, że przytoczenie czyjejś pracy staje się naruszeniem prawa? Przede wszystkim, cytat musi być odpowiednio oznaczony, a jego wykorzystanie uzasadnione. Dzięki temu korzystamy z tzw. prawa cytatu, nie naruszając praw innych osób5).
Konsekwencje
Popełnienie plagiatu wiążę się z odpowiedzialnością w świetle prawa cywilnego, karnego, ale również wewnętrznego danej organizacji. Zgodnie z art. 78 pr. aut. osobie, której osobiste prawo zostało naruszone przysługują roszczenia względem naruszającego. Niemajątkowe polegają na zaniechaniu naruszeń i usunięciu ich skutków, co może się wiązać np. z wycofaniem nakładu danego wydawnictwa z dystrybucji. Roszczenia majątkowe polegają na żądaniu zadośćuczynienia lub zapłaty określonej sumy pieniędzy na wskazany cel społeczny. Powództwo może wnieść twórca plagiatowanego utworu lub jego następcy prawni, w wypadku śmierci. Przedawnienie następuje w tym przypadku po 10 latach od dokonania6).
Znacznie dotkliwsza może się okazać odpowiedzialność karna. Zgodnie z art. 115 pr. aut. plagiatującemu grozi kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności od 1miesiąca do 3 lat. Odpowiedzialność ulega przedawnieniu po 5 latach.
W przypadku, gdy to pracownicy uczelni wykryją plagiat dokonany przez studenta lub doktoranta, wyciągnięte konsekwencje będą związane z władztwem zakładowym danej jednostki organizacyjnej. Oszustwo może się skończyć na odrzuceniu pracy, co do której są wątpliwości. To najlżejszy wymiar kary. Plagiatujący może być wydalony z uczelni, uzyskiwanie przez niego tytułu zostanie wstrzymane, a ten już nabyty odebrany. Decyzje w tym aspekcie należą komisji dyscyplinarnych7). Dodatkową dolegliwością, ale także obowiązkiem uczelni, jest w takiej sytuacji zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa.
Publikacja finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „DIALOG” na lata 2018-2019
| 1. | ↩ | S. Olgerbrand, Encyklopedia powszechna, s. 517-518. |
| 2. | ↩ | M. Szaciński, Naruszenie autorskich dóbr osobistych w postaci plagiatu, niedozwolonych zapożyczeń oraz zniekształceń utworu, Palestra 25/6(282), s. 27-34. |
| 3. | ↩ | Dz.U. 1994 Nr 24 poz. 83 |
| 4. | ↩ | M. Śledzikowski, Plagiat i jego rodzaje, https://lexplay.pl/artykul/prawo_autorskie/pojecie_i_rodzaje_plagiatu [dostęp: 03.07.2018] |
| 5. | ↩ | R. Zenderowski, Plagiat. Istota – rodzaje – skutki |
| 6. | ↩ | M. Suchorabski, Co grozi studentowi za popełnienie plagiatu?, http://serwisy.gazetaprawna.pl/prawo-autorskie/artykuly/808683,co-grozi-studentowi-za-popelnienie-plagiatu.html [dostęp: 04.07.2018] |
| 7. | ↩ | Ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, Dz.U. 2005 Nr 164 poz. 1365 |