Polska Mapa Infrastruktury Badawczej

Od blisko dziesięciu lat w przestrzeni polskiej nauki funkcjonuje instytucja Polskiej Mapy Infrastruktury Badawczej. W dużym skrócie jest ona dokumentem, który ma za zadanie przedstawić faktyczny potencjał polskiej nauki, podkreślenie możliwości i wartości poszczególnych dziedzin, a także wyszukanie i wytypowanie najlepszych, najbardziej wartościowych przedsięwzięć naukowych opartych na najbardziej doskonałej aparaturze składającej się finalnie na szeroko rozumianą infrastrukturę badawczą.

Należy zaznaczyć, że Polska Mapa Infrastruktury Badawczej stanowi odpowiedź na przyjętą przez Europejskie Forum Strategii ds. Infrastruktur Badawczych (ang. European Strategy Forum on Research Infrastructures — ESFRI) rekomendację w sprawie narodowych map drogowych. We wrześniu 2009 roku Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego uruchomiło procedurę konkursowego naboru projektów do polskiej Mapy, która otrzymała swój pierwszy kształt w 2011 roku.  Przyjęto także definicję infrastruktury badawczej wynikającej z definicji przyjętej przez ESFRI , która odnosi się do ośrodka badawczego o skali krajowej, obejmującego: urządzenie badawcze zlokalizowane w jednym miejscu, współpracujące urządzenia o mniejszej skali połączone strukturą organizacyjną (tzw. infrastruktura rozproszona), narzędzia badawcze w postaci programów komputerowych lub innego typu procedury oraz urządzenia pomocnicze – biblioteki, depozyty, banki danych, centra i sieci komputerowe. Od tego czasu MNiSW traktuje Polską Mapę Infrastruktury Badawczej jako bardzo ważny instrument stanowiący jeden z punktów wyjścia do — prowadzenia długoterminowej polityki w zakresie rozwoju strategicznej infrastruktury badawczej w Polsce oraz udziału polskich zespołów naukowych w najważniejszych europejskich i międzynarodowych przedsięwzięciach tego typu¹⁾

Przed powstaniem polskiej Mapy Ministerstwo dokonało niezbędnego przeglądu posiadanej przez polskie jednostki naukowe bazy badawczej. Wnioski, choć łatwe do przewidzenia nie napawały optymizmem. Wyniki analizy pokazały, że zdecydowania większość aparatury obecnej w polskiej nauce, to małe niewykorzystywane urządzenia, których poszczególne egzemplarze znajdują się w wielu ośrodkach badawczych bez pomysłu na ich zastosowanie. Zarówno ilość aparatury, jak i jej rodzaj oraz charakterystyka wymagały diametralnej zmiany. Obok tego dokonano także przeglądu dużych inwestycji, realizowanych od roku 2007 przez jednostki naukowe ze środków funduszy strukturalnych w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka²⁾.

Co niezwykle istotne, Ministerstwo przyjęło kilka założeń funkcjonowania Polskiej Mapy. Po pierwsze przedsięwzięcie umieszczone na Mapie powinno zmierzać do stworzenia ośrodka badawczego, w kraju lub za granicą, konsolidującego krajowy potencjał naukowy w danej dziedzinie, angażującego najlepsze zespoły naukowe, a także uwzględniającego zasadę otwartego dostępu do urządzeń badawczych, na podstawie kryterium doskonałości naukowej. Po drugie umieszczenie danego przedsięwzięcia na Mapie nie obliguje Ministerstwa do finansowego wsparcia, ani też utrzymania ośrodka badawczego będącego jego gospodarzem. I wreszcie po trzecie Mapa to dokument otwarty, który ma zasadniczo podlegać okresowym przeglądom i aktualizacjom³⁾

A mówimy o tym teraz, ponieważ zgodnie z Komunikatem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 28 czerwca 2019 r. o zmianie terminu zakończenia naboru wniosków o wpisanie strategicznej infrastruktury badawczej na Polską Mapę Infrastruktury Badawczej⁴⁾ — nabór wniosków o wpisanie strategicznej infrastruktury badawczej na Polską Mapę Infrastruktury Badawczej, ogłoszony komunikatem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 4 czerwca 2019 r. o naborze wniosków o wpisanie strategicznej infrastruktury badawczej na Polską Mapę Infrastruktury Badawczej, trwa do dnia 8 lipca 2019 r. Wobec powyższego dzisiaj przypominamy o najważniejszych postanowieniach regulujących Polskę Mapę Infrastruktury Badawczej, zasady jej funkcjonowania oraz właśnie sposoby przeglądu.

Przepisy ustawowe

Przepisy Prawo o Szkolnictwie Wyższym i Nauce⁵⁾ łączą bezpośrednio wpis na Polską Mapę Infrastruktury Badawczej z finansowaniem systemu szkolnictwa wyższego i nauki. Otóż zgodnie z art. 365 pkt 4 lit. b Ustawy, środki finansowe na szkolnictwo wyższe i naukę przeznacza się na inwestycje związane z działalnością naukową. Natomiast przy ich przyznawaniu uwzględnia się w szczególności: poziom naukowy prac lub zadań i ich znaczenie dla rozwoju nauki; praktyczną użyteczność wyników prac lub zadań oraz ich znaczenie dla rozwoju innowacyjności i gospodarki; znaczenie realizacji prac lub zadań dla rozwoju międzynarodowej współpracy w zakresie nauki i techniki; możliwość współfinansowania przewidzianych do realizacji prac lub zadań z innych źródeł oraz właśnie wpis na Polską Mapę Infrastruktury Badawczej. Podobnie jest w przypadku środków przeznaczonych na utrzymanie aparatury naukowo-badawczej lub stanowiska badawczego, unikatowych w skali kraju oraz specjalnej infrastruktury informatycznej mających istotne znaczenie dla realizacji polityki naukowej państwa. Przy ich przyznawaniu również brany jest pod uwagę m.in.  pis na Mapę. Tym samym ośrodek naukowy mogący się pochwalić prowadzeniem przedsięwzięcia znajdującego się na Mapie, obok oczywistego prestiżu i wysokiej pozycji, ma ustawowo zapewniony dodatkowo atut w procesie dzielenia środków przeznaczonych na naukę, a Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego dodatkową przesłankę, którą może uwzględnić przy ostatecznym podejmowaniu decyzji finansujących określone aktywności naukowe. Ustawa stanowi także, że co najmniej 50% środków z puli dedykowanej inwestycjom związanym z działalnością naukową przeznacza się na finansowanie infrastruktury wpisanej na Mapę stanowiącą wykaz istniejącej lub planowanej strategicznej infrastruktury badawczej.

Sam wniosek o wpisanie infrastruktury na Mapę składa publiczna uczelnia akademicka, instytut PAN, instytut badawczy lub instytut międzynarodowy, a przy jego ocenie uwzględnia się, unikatowość infrastruktury w skali krajowej i międzynarodowej; zgodność celów i założeń infrastruktury z krajowymi i międzynarodowymi politykami w zakresie badań naukowych, rozwoju i innowacji; potencjał instytucjonalny oraz kadrowy wnioskodawcy; stopień zainteresowania infrastrukturą ze strony krajowego i międzynarodowego środowiska naukowego i przedsiębiorców; zasadność kosztów związanych z infrastrukturą; możliwość powstania infrastruktury w perspektywie krótko- i średniookresowej; perspektywę powstania infrastruktury we współpracy międzynarodowej.

Wpisu na Mapę dokonuje minister, a Mapa musi być udostępniona przez Ministra w BIP na swojej stronie podmiotowej. Ponadto Minister przeprowadza przegląd Mapy nie rzadziej niż raz na 4 lata, a w jego ramach dokonuje oceny funkcjonowania istniejącej infrastruktury oraz stopnia przygotowania planowanej infrastruktury. Wykreśleniu z Mapy podlega infrastruktura w przypadku negatywnej oceny zasadności jest pozostawania i na Mapie; w przypadku uniemożliwienia lub utrudnienia przeglądu przez podmiot, którego infrastruktura została wpisana na Mapę; lub na wniosek podmiotu, którego infrastruktura została wpisana na Mapę.

Przepisy wykonawcze

Obok ustawy Polską Mapę Infrastruktury Badawczej reguluje także Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie wpisywania infrastruktury na polską mapę infrastruktury badawczej oraz sposobu jej przeglądu⁶⁾. Określa ono szczegółowy sposób wpisywania infrastruktury na Mapę, zakres informacji zawartych we wniosku o wpisanie infrastruktury na Mapę oraz sposób przeprowadzania przeglądu Mapy, mając na uwadze znaczenie strategicznej infrastruktury badawczej dla realizacji celów polityki naukowej państwa, integracji krajowej infrastruktury badawczej z infrastrukturą międzynarodową, rozszerzenie naukowej współpracy międzynarodowej i podnoszenie jakości badań naukowych lub prac rozwojowych oraz rozwoju gospodarczego i społecznego kraju.

Po pierwsze Rozporządzenie reguluje sposób oceny złożonych wniosków. Otóż dokonywana jest ona przez zespół doradczy oraz dwóch ekspertów, w tym jednego zagranicznego, powoływanych przez Ministra, który może powoływać zespoły doradcze lub ekspertów w celu przedstawienia opinii lub ekspertyzy na jego potrzeby. Sama ocena polega na przyznaniu od 1 do 5 punktów w ramach każdego z kryteriów ww., z uwzględnieniem wag: unikatowość infrastruktury w skali krajowej i międzynarodowej – 20%; zgodność celów i założeń infrastruktury z krajowymi i międzynarodowymi politykami w zakresie badań naukowych, rozwoju i innowacji – 12%; potencjał instytucjonalny oraz kadrowy wnioskodawcy – 18%; stopień zainteresowania infrastrukturą ze strony krajowego i międzynarodowego środowiska naukowego i przedsiębiorców – 15%; zasadność kosztów związanych z infrastrukturą – 15%; możliwość powstania infrastruktury w perspektywie krótko- i średniookresowej – 8%; perspektywa powstania infrastruktury we współpracy międzynarodowej – 12%.Ocenę wniosku ustala się sumując 60% oceny ważonej przyznanej przez zespół doradczy oraz 40% średniej arytmetycznej ocen ważonych przyznanych przez ekspertów. Po zakończeniu pracy zespół doradczy przedstawia ministrowi ocenę wniosku wraz z uzasadnieniem oraz rekomendacją dotyczącą wpisu infrastruktury na Mapę.

Drugą najważniejszą kwestią regulowaną przez Rozporządzenie jest sposób dokonywania przeglądu Mapy. Otóż odbywa się ona przede wszystkim na podstawie informacji o aktualności celów i założeń istniejącej infrastruktury lub stopniu przygotowania planowanej infrastruktury. Oceny tej informacji dokonuje ten sam zespół, który jest odpowiedzialny za ocenę wniosków, który przedstawia ministrowi ocenę funkcjonowania istniejącej infrastruktury i stopnia przygotowania planowanej infrastruktury wraz z uzasadnieniem oraz rekomendacją dotyczącą pozostawienia albo skreślenia infrastruktury z Mapy. Co niezwykle istotne taką informację składa podmiot, który wnioskował o wpisanie infrastruktury na Mapę.

Publikacja finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „DIALOG” na lata 2018-2019