Statut 2.0. cz. B

Wzorcowa uczelnia, wzorcowy statut, wzorcowe studia, wzorcowy student itp. Tego typu utopijne hasła, na całe szczęście należą już do historii słusznie minionej, niemniej co jakiś czas powracają głosy optujące za potrzebą stworzenia odgórnie przygotowanego wzoru poszczególnych aktów regulujących wewnętrzny ład organizacyjny uczelni.

Podobna koncepcja nie jest niczym nowym, a pojawiała się już we wcześniejszych ustawach regulujących system nauki i szkolnictwa wyższego, tj. w ustawach z 1951 roku (art. 5 ust. 2) czy choćby poprawkach do ustawy o szkolnictwie wyższym z 1985 roku (art.  9 ust.  1)¹⁾. Jakakolwiek „wzorcowość” w tak zróżnicowanym środowisku, jak szkoły wyższe po pierwsze nie może się udać, a po drugie nie ma najmniejszego sensu. Różnice między poszczególnymi uczelniami, ich historia, zwyczaje, przyjęte normy, specjalizacje i potencjał, tak bardzo się między sobą różnią, że próba ustawowego narzucenia im utartej struktury, przyniesie zdecydowanie więcej szkody niż pożytku. Niemniej nie ma najmniejszych przeciwwskazań do tworzenia przykładowych statutów dla konkretnych branżowych uczelni, czy też projektów o bardziej ogólnym profilu, stanowiących jedynie inspirację i wsparcie w procesie konstruowania szczegółowych rozwiązań na każdej z uczelni.

Takim projektem jest „Statut 2.0 Koncepcja porządku ustrojowego akademickiej uczelni publicznej”, której cześć A stanowiła już dla nas przedmiot rozważań dotyczących organizacji uczelni, z uwzględnieniem struktury wewnętrznych jednostek organizacyjnych. Dzisiaj pochylamy się nad częścią B Koncepcji przybierającej kształt właśnie wzorcowego statutu, który wprost można przenieść do gotowego statutu.

Statut 2.0. jest skierowany przede wszystkim do dużych publicznych uczelni akademickich, w których na co dzień pracują jego autorzy, niemniej jak sami podkreślają — w wielu miejscach tego dokumentu pojawiają się rozwiązania wariantów, które pozwalają na wybór poszczególnych propozycji i dostosowanie ich do profilu dowolnej uczelni. Dlatego też przybliżamy poniżej kilka najciekawszych postanowień, pogłębiając tym samym dyskusję nad władzami oraz strukturą i organizacją uczelni po wejściu w życie nowych statutów.

Statut 2.0. dzieli swoją treść na poszczególne rozdziały odpowiadające odpowiednio wymogom stawianym statutowi uczelnie w Ustawie. 2.0. Są to kolejno: przepisy ogólne; władze uczelni; wybory organów uczelni; struktura organizacyjna uczelni; kształcenie studentów i doktorantów; pracownicy Uczelni; gospodarka finansowa i mienie Uczelni; zgromadzenia; tradycje i zwyczaje Uczelni; zmiana statutu oraz przepisy przejściowe i końcowe. Kontynuując wcześniejsze rozważania dotyczące części A Statutu 2.0, zaznaczamy jednocześnie, że to tylko niewielki fragment Koncepcji, dlatego też namawiamy do zapoznania się z całym projektem, który stanowi świetny punkt wyjścia do podjęcia konkretnych decyzji już na szczeblu poszczególnych szkół wyższych.

Należy także podkreślić, że pod względem samej struktury Statut 2.0, jest dość klasyczny w swoich założeniach, niemniej jego kształt pokazuje jak wiele nowości mogą zaproponować autorzy przyszłych statutów. Jego autorzy podkreślają jednocześnie, że stosowania terminologia jest zdecydowanie umowna, a poszczególne nazwy stanowisk czy organów nawiązują do znanych od lat terminów tylko pomocniczo. 

Władze Uczelni

Słowo się rzekło, więc przechodząc do sedna, należy jeszcze podkreślić, że propozycje przepisów zawartych w rozdziale Statutu 2.0. dotyczącym władz uczelni są zdecydowanie jednymi z najważniejszych i w myśl przepisów Ustawy 2.0. powinny określać w szczególności sposób powoływania i odwoływania organów uczelni, w tym podmioty uprawnione do wskazywania kandydatów na rektora, oraz sposób organizowania wyborów do organów uczelni; skład rady uczelni oraz senatu a także zasady i tryb funkcjonowania rady uczelni, senatu i kolegium elektorów. Tym samym Autorzy Koncepcji wyposażają najważniejsze ośrodki uczelnianej władzy (Rektor, Senat, Rada Uczelni) w dodatkowe kompetencje (np. Rektor może, w formie pisemnej, upoważnić pracowników Uczelni, w szczególności osoby pełniące funkcje kierownicze w uczelni, do podejmowania rozstrzygnięć i wykonywania innych czynności w jego imieniu) określając jednocześnie czytelne zasady ich funkcjonowania (m.in. sposób podejmowania decyzji, możliwość powoływania komisji doraźnych). To nad czym jednak należy się najbardziej pochylić to katalog nowych podmiotów, do tej pory nieobecnych, które umieścili w swoim projekcie Autorzy Koncepcji, a są to, m.in.:

• komisje właściwe do spraw nadawania stopni doktora i doktora habilitowanego tworzone są dla każdej dziedziny nauki zawierającej dyscyplinę, w ramach której Uczelnia posiada co najmniej jedno uprawnienie do nadawania stopnia doktora lub doktora habilitowanego²⁾. Głównymi zadaniami ww. komisji jest podejmowanie najważniejszych czynności w zakresie postępowań w sprawie nadania stopnia doktora; w zakresie postępowań w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego oraz wydawanie opinii w sprawie zasadności nadania uprawnień równoważnych uprawnieniom wynikającym z posiadania stopnia doktora habilitowanego w danej dyscyplinie;
• Rzecznik praw i wartości akademickich, powoływany przez senat bezwzględną większością głosów na 6-letnią kadencję, ma przede wszystkim stać na straży przestrzegania zasad wolności akademickiej; zachowania wysokich standardów etycznych w pracy naukowej oraz dydaktycznej; przeciwdziałania mobbingowi oraz jakimkolwiek formom dyskryminacji w Uczelni; a także ma za zadanie prowadzenie mediacji w ramach sporów występujących w uczelni. Rzecznik jest ponadto bardzo mocno umocowany w strukturach uczelnie niejako w opozycji do rektora. Według przedstawionej Koncepcji może przykładowo brać udział w posiedzeniach wszystkich organów kolegialnych Uczelni, z prawem zabrania głosu, czy też mieć wgląd do dokumentów Uczelni,
  w zakresie niezbędnym do realizacji swoich zadań³⁾.
• osoby pełniące funkcje kierownicze w uczelni, z których najważniejsze to zdecydowanie prorektorzy (właściwi przede wszystkim do obszarów kształcenia; nauki; spraw studenckich; spraw doktoranckich; spraw administracyjno-finansowych). Warto podkreślić, że Ustawa 2.0. w żadnym miejscu nie wspomina o funkcji prorektora, a tym samym to od uczelni zależy, czy powoła tożsame funkcyjnie osoby, czy też pójdzie w zupełnie innym kierunku. Statut 2.0. proponuje jednak powołanie ww. prorektorów nieposiadających przymiotu organu uczelni, uwzględniając tym samym prawo rektora do ich dość swobodnego powoływania i odwoływania. Z perspektywy efektywności działania to bardzo dobre rozwiązanie. W końcu to rektor wybiera swoich pomocników i powinien mieć prawo elastycznego ich wybory, czy też kończenia współpracy, w razie potrzeby, kiedy dochodzi do pojawiających się nierzadko konfliktów paraliżujących de facto pracę uczelni. Niestety polskie szkolnictwo wyższe zna przypadki, kiedy rektor nie mógł odwołać jednego z prorektorów, z którym prowadził otwarty konflikt, ponieważ musiał uzyskać w tym zakresie zgodę kolegium elektorów. Miejmy nadzieję, że takie sytuacja już niedługo będą jedynie przeszłością. Statut 2.0. proponuje ponadto m.in., aby w przypadku powołania prorektora właściwego do spraw administracyjno-finansowych, był on jednocześnie kanclerzem Uczelni. Z kolei powołani prorektorów ds. studenckich i doktoranckich wymaga uprzedniej zgody organu uchwałodawczego samorządu studenckiego i odpowiednio doktoranckiego, tak jak miało to miejsce dotychczas⁴⁾.
• stałe podmioty pomocnicze rektora. Statut 2.0. to tez inne podmioty opiniodawczo-doradcze rektora, czyli kolegium zarządcze (składające się z prorektorów i rektora odpowiada wyrażanie opinii w sprawach przekazanych kolegium do rozpatrzenia przez Rektora oraz realizacja zadań określonych w Regulaminie organizacyjnym); Komisje do spraw jakości kształcenia (odpowiedzialne za m.in. przedstawianie rekomendacji dotyczących kierunku i programu studiów, przygotowywanie propozycji projektu programu studiów oraz zmiany programu); komisja doskonałości naukowej (odpowiedzialne za m.in. formułowanie szeregu rekomendacji, w tym przede wszystkim dotyczących wyznaczania kierunków rozwoju badań naukowych prowadzonych na Uczelni); koordynator dyscypliny (odpowiedzialny za koordynację badań naukowych prowadzonych w ramach podległej mu dyscypliny; wykonywanie innych zadań określonych przez Rektora); a także dyrektor administracyjnych, dyrektor finansowy dziekani i kierownicy innych jednostek organizacyjnych uczelni, również niebędący organami uczelni⁵⁾.

Regulamin organizacyjny uczelni

Wspominaliśmy już w artykule dotyczącym części A Statut 2.0., że przewiduje on jako jednostki organizacyjne: wydziały; instytuty; szkoły, w tym szkoły doktorskie; centra i inne. Przy czym wydział tworzy się dla dziedziny nauki albo sztuki, w ramach której w Uczelni prowadzone są badania naukowe w co najmniej jednej dyscyplinie, a instytut tworzy się dla dyscypliny nauki lub dyscypliny artystycznej, w ramach której w Uczelni prowadzone są badania naukowe. Co natomiast najistotniejsze, drugim obok statutu najważniejszym aktem określającym już szczegółową strukturę danej uczelni jest regulamin organizacyjny nadawany przez rektora, zawierający przede wszystkim wykaz jednostek organizacyjnych Uczelni, w tym ich nazwy i zadania. Łatwo o tym zapomnieć w ferworze prac nad nowymi statutami, niemniej regulamin organizacyjny to niezwykle istotny dokument, który podobnie jak statut powinien być emanacją konsensusu wypracowanego przez wszystkie środowiska uczelni. Statut 2.0. przewiduje m.in., iż regulamin organizacyjny określa zadania kolegium zarządczego; wykaz i nazwy komisji do spraw jakości kształcenia oraz dziedziny nauki, które wchodzą w zakres ich właściwości rzeczowej.

Podkreślamy po raz kolejny, że dotknęliśmy jedynie ułamka zagadnień, omawianych przez autorów Statutu 2.0. Naprawdę warto nieco głębiej wczytać się w jego treść i brać aktywny udział w toczącej się obecnie debacie dotyczącej nowego kształtu przyszłych, oby jak najdoskonalszych, statutów polskich uczelni.

Publikacja finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „DIALOG” na lata 2018-2019